Dù ở thời đại nào thì thất nghiệp cũng là điều không ai mong muốn. Nhưng khoảng 3 năm trở lại đây, khi làn sóng sa thải, cắt giảm nhân sự bắt đầu xuất hiện và lan rộng trên toàn cầu, cảm giác của nhiều người khi nghe tới hai từ "thất nghiệp" không còn đơn giản là hơi buồn, hơi chán nữa. Phần lớn đều coi đây là một nỗi ám ảnh, một hiểm họa ảnh hưởng trực tiếp tới không chỉ chén cơm, manh áo mà còn là sức khỏe tinh thần.
Những con số biết nói
Một khảo sát được Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) thực hiện và công bố hồi đầu năm 2025 cho thấy: Có tới 54% người lao động Mỹ thừa nhận sự cảm giác bất an về tình hình công việc/thị trường việc làm khiến họ phải đi gặp bác sĩ tâm thần, hoặc chuyên gia trị liệu tâm lý. Con số này cao hơn nhiều so với giai đoạn cùng kỳ vào năm 2019 - trước khi dịch bệnh Covid-19 và làn sóng sa thải xuất hiện.
Cũng trong khảo sát này, hơn 50% người tham gia nói rằng họ thường xuyên bị mất ngủ, không thể kiểm soát cơn lo âu hay những suy nghĩ tiêu cực về chuyện bị sa thải, ngay cả khi bản thân vẫn đang có việc làm, và chẳng có dấu hiệu gì là sẽ bị mất việc.
Ảnh minh họa
Nhưng những con số khô khan trên cũng chỉ là phần đầu của câu chuyện. Trên thực tế, không ít người đã phải chi bộn tiền chỉ để vượt qua ám ảnh bị sa thải, hoặc ám ảnh sau sang chấn thất nghiệp.
Trong phóng sự của Washington Post, Marissa (42 tuổi), từng là nhân viên hành chính trong một cơ quan liên bang ở Mỹ, đã kể lại trải nghiệm bị sa thải vào cuối năm 2023 như sau: "Tôi đã dành hơn 15 năm cống hiến cho công việc, chưa từng nghĩ một ngày mình lại trở thành người có tên trong danh sách cắt giảm. Những tuần sau đó, tôi không thể ngủ được, trong đầu luôn văng vẳng câu hỏi: Nếu tôi không còn giá trị với tổ chức đó, liệu tôi còn giá trị với ai?".
Sau khi mất việc, Marissa phải đi trị liệu hàng tuần, tiêu tốn gần 600 USD/phiên trị liệu (khoảng 15,8 triệu đồng), nhưng đến nay, tình hình vẫn chưa khả thi hơn. Cô vẫn đang thất nghiệp, và vẫn chưa thể hoàn toàn bước qua sự kiện được coi là một cơn sang chấn tâm lý nặng nề vào năm 2023.
Tác động kép của làn sóng sa thải: Người mất việc hay người còn việc cũng đều bất an tột độ!
Theo tờ Reuters, làn sóng sa thải nhân sự tại Mỹ còn tạo ra tác động kép. Nó không chỉ khiến nhân viên bị sa thải rơi vào khủng hoảng, mà chính những người còn ở lại cũng rơi vào trạng thái bất an: Làm tiếp thì kiệt sức do khối lượng công việc quá lớn, mà nghỉ ngơi thì sợ mất việc, hoặc không thể kiếm được việc khác. Vòng xoáy này khiến sức khỏe tinh thần bị ảnh hưởng ở cả hai phía: người mất việc và những người còn ở lại.
Một nghiên cứu đăng trên Scientific Reports vào đầu năm 2024 cũng cho thấy bức tranh tương tự: Bị mất việc, giảm thu nhập có mối tương quan rõ rệt với trầm cảm và lo âu. Trong nhóm người thất nghiệp trên 6 tháng, nguy cơ xuất hiện triệu chứng trầm cảm cao gấp đôi so với nhóm vẫn có công việc ổn định. Điều này lý giải tại sao mỗi đợt sa thải quy mô lớn không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là một cú sốc tinh thần đối với toàn xã hội.
Ảnh minh họa
Số liệu từ Cục Thống kê Lao động Mỹ (BLS) cũng cho thấy tốc độ tăng trưởng việc làm trong nửa đầu 2025 đã chậm lại đáng kể, với tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 4,3%. Sự chững lại này đi kèm nhiều đợt cắt giảm hàng nghìn người tại các tập đoàn công nghệ, bán lẻ và tài chính. Trong bối cảnh đó, nỗi ám ảnh sa thải còn lan sang cả những người chưa mất việc. Một khảo sát của WebMD ghi nhận có tới 1/3 lao động Mỹ thừa nhận họ thường xuyên trải qua trạng thái lo âu tột độ trước viễn cảnh bị sa thải.
Lyra Health - Một nền tảng chăm sóc sức khỏe tinh thần, cũng công bố báo cáo cho thấy ngày càng có nhiều Gen Z và Millennials gặp khủng hoảng tâm lý chỉ vì ám ảnh thất nghiệp. Trong đó, nguyên nhân nổi bật là thu nhập bấp bênh và lo sợ mất việc. Ở nhóm Gen Z dưới 30 tuổi, áp lực tài chính từ nợ vay sinh viên, giá thuê nhà và chi phí sinh hoạt khiến họ dễ rơi vào cảm giác bất lực, ngay cả khi vẫn còn công việc.
Bức tranh ở châu Âu cũng không sáng sủa hơn. Trong 2 năm 2022 và 2023, nhiều công ty tại Anh và Đức đã cắt giảm 50% nhân sự. Hệ quả là số cuộc gọi tới các đường dây nóng hỗ trợ tâm lý tăng vọt. Một báo cáo tại Anh cho biết số người lao động xin được kê đơn thuốc chống lo âu - trầm cảm tăng tới 30% vào năm 2023 - khi làn sóng sa thải càn quét.
Ảnh minh họa
Tất nhiên, vẫn có những cá nhân coi việc bị sa thải là cơ hội để bắt đầu "một thứ gì đó mới". Một số người tận dụng khoảng thời gian thất nghiệp để học kỹ năng mới, hoặc thử sức khởi nghiệp. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng điều này chỉ khả thi khi họ có quỹ dự phòng tài chính vững chắc, được gia đình ủng hộ và có nền tảng sức khỏe tinh thần tốt từ trước. Với đa số nhân viên văn phòng vốn quen nhịp sống đều đặn, sa thải bất ngờ chẳng khác nào cú sốc khiến họ chới với trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm.
Trong bối cảnh đó, giải pháp cho sức khỏe tinh thần của người lao động trở thành vấn đề cấp thiết. Các chuyên gia nhấn mạnh, doanh nghiệp khi buộc phải sa thải cần đi kèm các gói hỗ trợ tâm lý, tư vấn nghề nghiệp để giảm thiểu tác động. Về phía cá nhân, việc chuẩn bị một quỹ dự phòng, duy trì các kết nối xã hội và tìm đến chuyên gia tâm lý khi cần thiết có thể giúp họ chống chọi tốt hơn.