Từ Seoul đến São Paulo, từ sân chơi tiểu học ở London đến những quán cà phê ở Hà Nội, lũ trẻ đang nói cùng một thứ ngôn ngữ kỳ quặc: Assasino Cappuccino, Skibidi Toilet, Bombardiro Crocodillo. Không cần giải thích, không cần cốt truyện - chỉ cần đủ phi lý và buồn cười để trở thành mật mã chung. Một đứa trẻ ở Hàn Quốc có thể cười phá lên trước câu thoại mà một đứa trẻ ở Brazil vừa nhại lại trên mạng, dù hai đứa không nói chung một tiếng.

Hiện tượng này không xuất phát từ sách giáo khoa hay chương trình truyền hình, mà từ những mảnh ghép nội dung siêu ngắn được đẩy đi khắp thế giới với tốc độ của thuật toán. Chúng lan nhanh, được chế lại, remix, rồi biến hóa thành vô số phiên bản khác nhau - nhưng vẫn giữ được cái "chất" phi lý nguyên thủy. Trong thế giới của Gen Alpha, những nhân vật như bồn cầu biết beatbox hay cá mập đi giày Nike không chỉ là trò đùa, mà là cách để nhận ra "người cùng phe" ngay lập tức.

Người lớn có thể bối rối hoặc thậm chí khó chịu khi nghe những câu thoại vô nghĩa này. Nhưng với Gen Alpha, đây là những viên gạch đầu tiên xây nên một không gian chung - nơi tuổi tác, quốc tịch, hay khác biệt ngôn ngữ không còn quan trọng. Chúng chỉ cần cùng cười trước một hình ảnh ngớ ngẩn để cảm thấy mình thuộc về.

Cứ mỗi khi một thế hệ mới bắt đầu bước chân vào tuổi dậy thì, chúng ta lại được nhìn thấy những cái nhíu mày, đôi mắt bối rối và cả những tiếng thở dài ngao ngán của người lớn - trước sự đổ bộ của các trào lưu, hệ ngôn ngữ và các định nghĩa mới. Thế hệ nào cũng từng nói một thứ ngôn ngữ khiến cha mẹ hoang mang. Nhưng có lẽ đã đến lúc, chúng ta, thay vì giật điện thoại của đứa em họ hoặc nạt nộ đám trẻ vì đang líu lo Cappucina Ballerina với nhau, tại sao không thử coi đây là những viên gạch đầu tiên để hiểu về một thế hệ hoàn toàn mới sẽ xuất hiện trong vòng 10 năm tới: Gen Alpha.

Vào đầu những năm 2010, nhà nhân khẩu học và cố vấn doanh nghiệp người Đức Mark McCrindle đang nghiên cứu một cuốn sách về các thế hệ toàn cầu, ông nhận ra sự xuất hiện của một thế hệ hoàn toàn mới mà chưa có tên, trong khi Gen Z đã là thế hệ được đặt tên theo chữ cái cuối cùng trong bảng chữ cái. Điều này khiến ông thực hiện một cuộc phỏng vấn và khảo sát rất nhiều người để tìm ra cái tên dành cho thế hệ hoàn toàn mới đó. Generation Alpha là cái tên được đề cập nhiều nhất sau các cuộc trò chuyện. McCrindle cũng cho rằng cái tên này hoàn toàn hợp lý khi đi theo hệ thống đặt tên khoa học bằng bảng chữ cái Hy Lạp thay vì quay lại từ đầu bảng chữ cái Latin cũ. “Không nên gọi là thế hệ A. Bởi đây là thế hệ đầu tiên hoàn toàn sinh ra trong thế kỷ 21, vậy nên nó phải là khởi đầu của một điều gì đó mới mẻ - chứ không phải là sự lặp lại của một chu kỳ cũ kỹ”.

Bắt đầu từ năm 2010 và sẽ khóa sổ vào năm 2025, người ta ước tính, thế giới sẽ có khoảng 2 tỷ Gen Alpha và đây sẽ trở thành thế hệ đông dân nhất lịch sử hiện đại. Và khi người ta vừa mới kịp hiểu Gen Z thì Gen Alpha cũng đã bắt đầu tạo ra những dấu ấn của riêng mình trên thế giới này.

Để hiểu về Gen Alpha, trước tiên phải hiểu về cha mẹ của chúng. Gần như tất cả trẻ em Gen Alpha đều có bố mẹ thuộc thế hệ Millennials. Đây là thế hệ có xu hướng kết hôn muộn hơn và có độ tuổi làm cha mẹ cao hơn, nhưng có ý thức lớn trong việc rút ngắn khoảng cách thế hệ với con cái. Gia đình Millennials nhỏ hơn và có ít con hơn, điều này giúp họ dồn chi phí đầu tư và chăm sóc mỗi đứa con được tối ưu. Millennials cũng là thế hệ cởi mở với những thay đổi về tư tưởng, vậy nên họ đón nhận những sự khác biệt về bản sắc cá nhân một cách đầy tích cực. Điều kiện vật chất của thế hệ Millennials cũng cao hơn và giúp mang đến một môi trường phát triển lý tưởng cho con cái của mình. Tuy nhiên, Millennials cũng là một thế hệ bận rộn và nhiều tham vọng với sự phát triển cá nhân, họ yêu con và muốn chúng được phát triển độc lập, nhưng họ cũng yêu KPI cá nhân và sự yên tĩnh mỗi khi đang họp qua Zoom vào bữa tối. Vậy nên họ có xu hướng dựa vào các tổ chức bên ngoài như trường học, gia sư, trại hè… và các thiết bị điện tử - để đỡ đần một phần nhỏ việc nuôi dạy con cái của mình.

Nếu như Millennials lớn lên với Internet thời kỳ sơ khai, Gen Z sinh ra khi mạng xã hội bắt đầu len lỏi vào cuộc sống, thì Gen Alpha lại là những đứa trẻ sinh ra trong công nghệ. Internet đã trở thành một phần thiết yếu, mạng xã hội là tấm căn cước online, và A.I bắt đầu trở thành một người đồng hành vô hình trong cuộc sống. 43% Gen Alpha có máy tính bảng trước 6 tuổi, 58% có điện thoại thông minh trước 10 tuổi. Với sự phát triển và phổ biến của công nghệ, Gen Alpha còn được gọi là Generation Glass - thế hệ của kính. Thế hệ của những đứa trẻ lớn lên trước một lớp kính mỏng của điện thoại, máy tính bảng, laptop, tivi. Màn hình không chỉ là một công cụ giải trí, học tập, mà thật sự trở thành người bạn đầu tiên mà những đứa trẻ có được mỗi khi bố mẹ chúng bận… đi làm. Với Gen Alpha, Ipad là người bạn thân, Youtube là vú em còn TikTok là sân chơi. Theo một nghiên cứu, Gen Alpha dành tới 9 giờ mỗi ngày trước các loại màn hình, trong đó 39% Gen Alpha dành ít nhất 3 tiếng và 24% dành ít nhất 7 tiếng cho điện thoại thông minh.

Nếu như trong thời đại của 8x, 9x và Gen Z, niềm vui giải trí chỉ tóm gọn trong sách, báo, game, phim hoạt hình - thì với Gen Alpha, những thứ trên là thừa mứa đến mức nhàm chán. Internet và các nội dung giải trí online đã được thiết kế để vắt kiệt sự chú ý của người xem, vậy nên chính thị hiếu giải trí của Gen Alpha cũng đã hoàn toàn thay đổi. Đó là lý do chúng ta có những đứa trẻ thích thú với một con cá sấu lai máy bay ném bom và đầu thì đội mũ bảo hiểm.

Đối với Gen Alpha, thông tin và sự giải trí không phải là mặt hàng xa xỉ. Chúng chưa bao giờ biết đến cảm giác phải chờ chương trình truyền hình yêu thích được phát trên TV, hay ngóng đến ngày ra tập tiếp theo của cuốn truyện mới, cũng chưa từng phải nếm trải cảm giác lục tìm tài liệu làm bài tập. Youtube có tất cả những show giải trí chúng yêu thích, thậm chí còn hay hơn. TikTok có tất cả những short video được thiết kế để thấy buồn cười ngay từ những giây đầu tiên - và có thể lướt vô hạn. ChatGPT, Grok sẽ giải đáp mọi câu trả lời, thậm chí, thực hiện những yêu cầu đơn giản nhất như chuyển hình ảnh của chúng sang phim hoạt hình anime.

Vì thế Gen Alpha ngay từ khi sinh ra đã bơi trong một biển dữ liệu luôn mở sẵn 24/7. Thông tin trôi nổi dày đặc như một siêu thị khổng lồ, mà ở đó, mỗi thông tin đều được phủ lên một lớp sơn hoặc giấy bóng kính lấp lánh mời gọi sự chú ý. Khi cái gì cũng trở nên thừa mứa, vấn đề không còn là “có biết không?” mà là “cái gì đủ hấp dẫn để khiến mình muốn biết”. Trong thế giới của Gen Alpha, sự chú ý là tiền tệ tối cao. Cái gì khiến chúng dừng lại để xem quá 5s đầu tiên, cái gì khiến chúng chịu click vào - mới được coi là thú vị. Đó là lý do mà những con khỉ lai chuối, cá mập đi giày Nike - lại nhanh chóng trở thành một thứ “hội kín” của Gen Alpha mà người lớn sẽ không có cách nào để hiểu.

Trong thế giới của Gen Alpha, sự chú ý là tiền tệ tối cao. Cái gì khiến chúng dừng lại để xem quá 5s đầu tiên, cái gì khiến chúng chịu click vào - mới được coi là thú vị. Đó là lý do mà những con khỉ lai chuối, cá mập đi giày Nike - lại nhanh chóng trở thành một thứ “hội kín” của Gen Alpha mà người lớn sẽ không có cách nào để hiểu.

Thế nhưng khác với thế hệ Gen Y và Gen Z luôn đi tìm ý nghĩa của mọi thứ xung quanh, Gen Alpha đơn giản là… không cần hiểu. Tôi không hiểu vì sao một cái đầu người trong bồn cầu toilet (thậm chí nó rất xấu) lại trở thành trào lưu chỉ vì nó… xấu. Nhưng Gen Alpha thích thú với nó vì chính sự phi lý đó, thậm chí càng phi lý chúng càng thích hơn. Cá sấu biết bay. Cà phê mặc váy. Bồn cầu biết beatbox. Càng lố, càng buồn cười. Tất cả tạo thành một vũ trụ điện ảnh của riêng tụi nhỏ, nơi không có logic, không có cốt truyện tuyến tính cụ thể mà chỉ cần một cái vibe đủ hấp dẫn chúng từ cái nhìn đầu tiên.

Trong một thế giới mà trẻ em được tiếp cận với Internet từ những ngày còn ăn cháo, và Internet thì đầy rẫy những thông tin phức tạp - brain rot trở thành một sự giải lao của những thứ phức tạp đó. Chúng vô nghĩa, hài hước, kỳ quặc và chẳng đòi hỏi sự động não - tất cả là giải trí thuần túy. Đây chính là sự phản ứng trước xu hướng quá tải thông tin của thời đại này, theo một cách của riêng đám trẻ con.

Thật ra tôi không định lên án bất cứ thú vui nào của đám trẻ con trong thời đại này (dù hiểu rằng không ít bậc cha mẹ đang cảm thấy lo lắng khi còn mình thuộc lòng tên của tất cả các nhân vật đó). Nhưng nhớ lại mà xem, chẳng phải mỗi thế hệ đều từng xây dựng một thế giới riêng của mình bằng những thứ mà người lớn không thể hiểu nổi. Giống như cách mà t33n c0d3 khj3^’n Gen X phải căng mặt ra để đọc hiểu và viết không biết bao nhiêu bài báo để lên án. Brain rot cũng là một cách để Gen Alpha tạo ra sự kết nối của thế hệ mình, một thế giới riêng mà chỉ chúng mới hiểu. Khi người lớn cảm thấy xa lạ trước những nội dung Brain Rot thì cũng là lúc Gen Alpha cảm thấy mình đã có một mật mã riêng, thuộc về một tập thể, một thế giới mà chỉ những người cùng thế hệ mới hiểu nổi. Và sự kết nối đấy là điều mà mọi thế hệ đều tìm kiếm khi bước chân vao cuộc sống này để khám phá.

Tôi đã từng rất tự tin vào việc mình là một người không sử dụng TikTok, không xem Short Videos, chăm đọc sách và xem các nội dung có giá trị. Cho đến khi, tôi thật sự bị cuốn vao việc việc xem Short Videos dù không phải trên TikTok, có thể dành hàng giờ buổi tối để doom scrolling khắp các mạng xã hội như một cách để giải lao. Và đó là khi tôi nhận ra mình cũng đã… nghiện nội dung ngắn.

Chứng nghiện này đã mang đến không ít khó khăn cho tôi về sự tập trung. Tôi không thấy những quyển sách để đầu giường của mình hấp dẫn nữa. Tôi nghĩ đến việc tập thể dục mà phải rời xa cái điện thoại một chút cũng là quá dài. Tôi thậm chí còn bật clip dạy những kiến thức vô tri chỉ để nghe trong lúc tắm. Mọi việc làm trở nên trống rỗng, việc rời xa màn hình điện thoại trong 10’ là bất khả. Nhưng ngay khi cầm nó lên, tôi thấy mình chóng mặt buồn nôn vì đã dùng nó cả ngày.

Vấn đề là tôi là một người lớn. Não bộ của tôi - dù đang chống chọi một cách yếu ớt với Internet, mạng xã hội và nội dung ngắn - thì nó cũng đã đủ trưởng thành về mặt cảm xúc và suy nghĩ. Nhưng bộ não chưa hoàn thiện của trẻ em không được chuẩn bị để đón nhận những cơn bão thông tin và sự mời gọi này từ Internet. Chúng buộc phải “phơi nhiễm” bản thân với những nội dung đầy sức hấp dẫn mời gọi, vì vậy, khả năng duy trì sự chú ý và kiên nhẫn trở thành một thử thách. Từ góc nhìn của các nhà thần kinh học, việc tiếp xúc quá nhiều với màn hình có thể dẫn đến sự bất thường ở võ não trước trán - khu vực kiểm soát sự chú ý, cảm xúc và các chức năng điều hành. Nội dung ngắn với nhịp độ nhanh liên tục kích thích não bộ bằng dopamine, tạo ra một chu trình “nghiện” tương tự như ma túy. Điều này sẽ thấy trong việc Gen Alpha có thể nhanh chán hơn, dễ kích động hơn, gặp nhiều khó khăn hơn trong việc tiếp nhận thông tin mà không đi kèm hiệu ứng âm thanh, thị giác hoặc sự hài hước. Mà nào chỉ Gen Alpha, Gen nào nghiện điện thoại… cũng thế.

Tôi đã nghĩ rằng vũ trụ brain rot là một trào lưu vô hại, và người lớn không cần phải lo lắng hay phán xét sự yêu thích của các Gen Alpha trước những nhân vật phi lý này. Tuổi thơ của tôi đã không ít lần bị mắng vì đắm chìm trong thế giới của những nhân vật truyện tranh, vậy thì tại sao bây giờ chúng ta lại đặt câu hỏi về những nhân vật tưởng tượng yêu thích của lũ trẻ? Dù vậy, tôi nhận ra, thế hệ 9x hoặc ngay cả Gen Z, khi được lớn lên trong những câu chuyện cổ tích, những bộ truyện tranh, những tập phim hoạt hình đầy màu sắc - cũng đã vô thức được truyền cảm hứng về một thế giới rực rỡ để khám phá, về những nhân vật chỉ có trong tưởng tượng nhưng đã trở thành người hùng trong ký ức, về những bài học tình bạn, bài học về sự vươn lên và nỗ lực. Chính những điều đó đã bồi đắp nên con người của chúng ta ngày hôm nay, dạy ta những bài học về cuộc sống trước cả khi thầy cô giáo và cha mẹ kịp dặn dò.

Nhưng tôi không tin rằng câu trả lời của chúng ta nằm ở việc tắt hết màn hình máy tính đi, hoặc tôi không tin rằng có người lại thông minh hơn người khác chỉ vì không dùng TikTok. Chúng ta không thể bắt Gen Alpha sống như thể chưa từng có Internet, chưa từng biết đến A.I hay Youtube là gì. Giống như cha mẹ chúng ta không thể bắt chúng ta ngừng đọc truyện tranh hay nghe nhạc hiphop. Vấn đề không phải ở công nghệ, mà là cách ta sử dụng nó. Nếu Gen Alpha lớn lên trong một đại dương nội dung ngắn, ta hãy dạy chúng bơi một cách an toàn thay vì bắt chúng phải tránh xa dòng nước. Nếu A.I đã trở thành một người bạn vô hình với đám trẻ, hãy thử nói chúng yêu cầu A.I vẽ lại một con thú tưởng tượng chúng mới nghĩ ra. Nếu chúng mê mệt vũ trụ brain rot, hãy nói chúng thử viết một cốt truyện giả tưởng mà ở đó Tralalero Tralala kết bạn với… dế mèn.

Trào lưu Brain rot hay sự phát triển của công nghệ vào đời sống chắc chắn là một cơn bão không thể cản lại trong tương lai. Chúng ta không thể thay đổi nó nhưng rõ ràng có thể sống với nó, và quan trọng nhất, hướng dẫn thế hệ tiếp theo lớn lên với nó một cách lành mạnh. Trong một thế giới bị phân mảnh bởi tốc độ, thuật toán và những lớp lọc thông tin, thứ duy nhất để con người kết nối với nhau chính là những tương tác thật, sự thấu hiểu, hiện diện, đồng hàn

h và không phán xét. Điều đẹp nhất, có lẽ, không phải là chúng ta hiểu được hết vũ trụ brain rot hay giải mã được mọi meme phi lý mà Gen Alpha tạo ra. Điều đẹp nhất là khi ta chợt nhận ra: Mình cũng từng kỳ quặc như vậy để được cảm thấy thuộc về.

Tôi không biết Gen Alpha sẽ trở thành thế hệ như thế nào. Có thể chúng sẽ là những người cực kỳ sáng tạo, linh hoạt và đa nhiệm - bởi vì chúng lớn lên với quá nhiều lớp thực tại cùng một lúc. Hoặc có thể, chúng sẽ là một thế hệ bị phân tán, nhạy cảm, và khó tìm thấy một bản ngã rõ ràng, khi thế giới ngoài kia lúc nào cũng nhanh hơn một bước. Nhưng tôi tin rằng: Mọi thế hệ đều cần một cơ hội để tự kể câu chuyện của mình - theo cách của chính mình. Và nếu chúng ta sẵn sàng lắng nghe, biết đâu, chúng sẽ mời chúng ta vào một thế giới mà, dù có đầu người mọc từ bồn cầu, cũng vẫn rất đáng để khám phá.