Trong xã hội hiện đại, học vấn của cha mẹ thường được xem là một chỉ số tích cực, liên quan trực tiếp đến điều kiện kinh tế, nhận thức giáo dục và khả năng định hướng tương lai cho con cái. Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Frontiers in Psychology đã làm dấy lên nhiều tranh cãi khi chỉ ra rằng các bậc cha mẹ có trình độ học vấn cao không phải lúc nào cũng nuôi dạy con thành công, đặc biệt nếu họ áp dụng lối nuôi dạy "can thiệp thái quá" hay còn gọi là overparenting.
Học vấn cao, nhưng lối dạy… khiến con thụ động
Nghiên cứu cho thấy rằng những cha mẹ có học thức cao thường rất quan tâm đến thành tích học tập và sự phát triển toàn diện của con. Tuy nhiên, thay vì tạo điều kiện cho trẻ học hỏi qua trải nghiệm, họ lại thường có xu hướng:
- Can thiệp vào từng chi tiết nhỏ trong cuộc sống của con,
- Tránh cho trẻ tiếp xúc với rủi ro hoặc thất bại,
- Thiết lập lịch trình quá chặt chẽ,
- Và thường xuyên "giải quyết hộ" mọi vấn đề.
Mặc dù ý định là bảo vệ và định hướng con đi đúng đường, nhưng hành vi này lại tước đi cơ hội để trẻ rèn luyện tính tự lập, khả năng giải quyết vấn đề và phát triển tư duy phản biện – những kỹ năng cốt lõi để thành công trong tương lai.
Ảnh minh họa
Trẻ em lớn lên trong "vòng tay vàng" có thực sự hạnh phúc?
Một điểm đáng chú ý của nghiên cứu là dù những đứa trẻ này có thể đạt được kết quả học tập tốt trong giai đoạn đầu, nhưng lại dễ gặp khủng hoảng tâm lý khi bước vào tuổi thiếu niên và trưởng thành. Trẻ có xu hướng:
- Lo lắng quá mức vì sợ làm sai hoặc không đáp ứng được kỳ vọng của cha mẹ,
- Thiếu tự tin khi phải đưa ra quyết định một mình,
- Khó kết nối xã hội hoặc làm việc nhóm, do từng được "chỉ đạo" quá kỹ từ nhỏ.
Không ít trường hợp trẻ cảm thấy "không sống cuộc đời của mình", vì mọi lựa chọn – từ việc học, sở thích, cho đến định hướng nghề nghiệp – đều do cha mẹ quyết định. Đây là điều các nhà tâm lý gọi là "áp lực thành công vay mượn".
Khi cha mẹ thông minh, con lại… không đủ không gian để lớn
Một hệ quả sâu xa của mô hình overparenting là khiến trẻ trở nên quá phụ thuộc vào cha mẹ, thậm chí không thể thích nghi với cuộc sống khi rời khỏi vòng tay gia đình. Hiện tượng "boomerang kids" – những người trưởng thành quay về sống với cha mẹ vì không chịu nổi áp lực xã hội – đang ngày càng phổ biến ở các nước phát triển, và phần lớn đều xuất phát từ mô hình nuôi con quá bảo bọc.
Tệ hơn, một số trẻ phát triển thành người lớn có tâm lý "hoặc hoàn hảo hoặc bỏ cuộc", bởi vì từ nhỏ đã bị áp đặt kỳ vọng quá cao nhưng không được chuẩn bị tâm lý để đối mặt với thất bại.
Lời cảnh tỉnh: Thành công của con không phải bản sao của cha mẹ
Giáo sư Michelle Grolnick, chuyên gia hàng đầu về tâm lý trẻ em tại Mỹ nhấn mạnh: "Cha mẹ cần phân biệt giữa hỗ trợ và kiểm soát. Trẻ chỉ phát triển tối ưu khi được hướng dẫn mà vẫn cảm thấy mình là người làm chủ hành trình của chính mình".
Vì vậy, dù cha mẹ có học thức cao đến đâu, nếu không biết trao quyền, lắng nghe và tôn trọng cá tính riêng của con, thì hành trình giáo dục vẫn có thể đi chệch hướng.
Gợi ý cho cha mẹ:
- Tạo cơ hội cho con tự quyết định (dù là những việc nhỏ như chọn quần áo, sắp xếp lịch học)
- Không sợ con thất bại – hãy để con học cách đứng dậy
- Giao tiếp thay vì giám sát
- Biến kỳ vọng thành động lực, không phải áp lực
Học vấn cao là lợi thế, nhưng không thay thế được kỹ năng làm cha mẹ hiệu quả. Đôi khi, bớt can thiệp lại là cách hỗ trợ tốt nhất để con vững vàng hơn trong cuộc sống.