Với mỗi hoàng tộc, có những "cột mốc trưởng thành" rất riêng: Lần đầu tham gia sự kiện lớn, lần đầu đọc diễn văn trước công chúng, và đặc biệt là chuyến công du nước ngoài chính thức một mình. Tháng này, Công chúa Aiko của Nhật Bản đã đánh dấu bước ngoặt ấy bằng chuyến thăm Lào kéo dài một tuần. Ở tuổi 23, con gái duy nhất của Nhật hoàng Naruhito ghi điểm trong mắt truyền thông và người dân: Trang phục thanh lịch, nụ cười luôn nở trên môi, cách cư xử chín chắn, điềm đạm.
Thế nhưng, phía sau hình ảnh một nàng công chúa hiện đại đầy triển vọng là một nghịch lý khó hiểu: Dù được yêu mến và được đánh giá rất cao, Aiko theo luật lại không bao giờ được bước lên ngai vàng của cha mình.
Công chúa Aiko và chuyến công du "ra mắt" thế giới
Chuyến đi Lào lần này là chuyến công du nước ngoài chính thức đầu tiên mà Công chúa Aiko thực hiện một mình. Cô tới đây nhân dịp kỷ niệm 70 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Nhật Bản và Lào - một dấu mốc quan trọng trong quan hệ hai nước.
Lịch trình của Aiko khá dày: Gặp gỡ Chủ tịch nước Lào Thongloun Sisoulith, tham quan bảo tàng, xem thi đấu võ thuật, tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa. Ở mỗi điểm dừng chân, công chúa đều xuất hiện với vẻ ngoài chỉn chu nhưng không quá xa cách: Khi thì diện trang phục truyền thống Lào duyên dáng, khi lại là bộ suit xanh nhạt thanh lịch mượn từ tủ đồ của mẹ, Hoàng hậu Masako.
Cô luôn mỉm cười, trò chuyện nhẹ nhàng với người dân địa phương, cúi đầu chào đúng chuẩn mực hoàng gia nhưng ánh mắt vẫn rất ấm áp, gần gũi. Nhật Bản vốn thường cử các thành viên trẻ trong hoàng tộc thực hiện những chuyến "ngoại giao thân thiện" ở Đông Nam Á, và lần này, Aiko cho thấy cô là lựa chọn quá phù hợp vừa được lòng dân, vừa thể hiện rõ ý thức trách nhiệm.
Nàng công chúa được yêu mến nhưng bị luật "chặn cửa" ngai vàng
Trớ trêu ở chỗ, càng thành công trong vai trò đại diện hoàng gia, Công chúa Aiko càng khiến dư luận nhắc lại câu hỏi cũ: "Tại sao cô ấy không được phép trở thành Nữ hoàng?".
Nhật Bản hiện đối mặt với cái gọi là "khủng hoảng nối ngôi". Nhật hoàng Naruhito và Hoàng hậu Masako chỉ có một người con, chính là Aiko. Tuy nhiên, luật Hoàng gia ban hành năm 1947 quy định rất rõ: Chỉ nam giới thuộc dòng tộc nội tộc (con trai, cháu trai theo dòng nam) mới được thừa kế ngai vàng.
Điều đó có nghĩa là, dù là con ruột và là người rất được yêu mến, Aiko cũng không xuất hiện trong danh sách kế vị. Thay vào đó, người đang đứng thứ hai trong thứ tự nối ngôi là Hoàng tử Hisahito, con trai duy nhất của Thái tử Fumihito (em trai Nhật hoàng Naruhito). Ở thế hệ trẻ, Hisahito là nam giới duy nhất thuộc diện có quyền kế vị, nên thường được gọi là "tương lai của Hoàng gia Nhật".
Khi phụ nữ bước ra khỏi Hoàng cung, hoàng tộc ngày càng "hao hụt"
Một thực tế khác khiến người Nhật lo lắng: Số lượng nam giới trong hoàng tộc ngày càng ít đi, trong khi phụ nữ lại không được thừa kế ngai vàng và còn mất luôn tước vị nếu kết hôn với người thường.
Theo luật hiện hành, mỗi khi một công chúa kết hôn với một "thường dân", cô phải rời khỏi Hoàng gia, trở thành công dân bình thường. Điều này từng xảy ra với em gái Nhật hoàng, bà Sayako, khi kết hôn năm 2005, và gần đây hơn là Mako Komuro, con gái lớn của Thái tử Fumihito.
Các cuộc hôn nhân ấy là lựa chọn cá nhân, nhưng hệ quả là hoàng tộc ngày càng thu hẹp. Hiện sau Hoàng tử Hisahito, Hoàng gia Nhật không còn bất kỳ nam giới trẻ nào đủ điều kiện kế vị. Nếu nhìn dài hạn, nguy cơ "cạn người nối ngôi" là điều không thể bỏ qua.
Trong bức tranh ấy, Công chúa Aiko lại là nhân vật khiến nhiều người tiếc nuối. Cô có học vấn tốt, hình ảnh đẹp, giao tiếp khéo léo, được người dân yêu mến, tất cả những gì người ta mong chờ ở một biểu tượng quốc gia. Nhưng chỉ vì là nữ, cô bị loại khỏi hành lang dẫn đến ngai vàng.
Dư luận đã thay đổi, nhưng luật thì vẫn "đứng yên"
Thực ra, câu chuyện "có nên để phụ nữ lên ngôi" ở Nhật không mới. Khi Aiko chào đời ngày 1/12/2001, việc thiếu vắng con trai trong gia đình Nhật hoàng đã dấy lên tranh luận lớn trên toàn quốc. Nhiều chuyên gia, chính trị gia đề xuất sửa luật, cho phép phụ nữ trở thành Nữ hoàng.
Năm 2006, Thủ tướng Junichiro Koizumi từng mạnh dạn tuyên bố sẽ thúc đẩy việc sửa luật, mở đường cho Aiko có cơ hội kế vị. Thế nhưng, cùng năm đó, Thái tử Fumihito và Công nương Kiko sinh được một hoàng tử, Hisahito. Sự xuất hiện của cậu bé đã khiến làn sóng "nữ hoàng tương lai" hạ nhiệt, và dự luật sửa đổi cũng bị người kế nhiệm là Thủ tướng Shinzo Abe cho "xếp ngăn tủ".
Từ đó đến nay, những lời kêu gọi xem xét lại luật nối ngôi lúc mạnh lúc yếu, nhưng chưa lần nào trở thành thay đổi thực sự. Dù vậy, dư luận trong nước đã tiến khá xa. Theo Tatler, Japanese Times, khảo sát mới cho thấy: Gần 65% người Nhật ủng hộ việc cho phép các công chúa giữ tước vị sau khi kết hôn, và khoảng 90% dân số cho rằng Nhật Bản có thể chấp nhận một Nữ hoàng trong tương lai. Không ít người tin rằng, nếu điều đó xảy ra, Công chúa Aiko là lựa chọn lý tưởng.
Một nàng công chúa của thời đại mới
Nhìn vào chuyến công du Lào của Công chúa Aiko, người ta dễ dàng thấy hình ảnh một thế hệ hoàng gia mới: Trưởng thành, gần gũi, biết lắng nghe, biết đại diện cho đất nước theo cách mềm mại nhưng hiệu quả.
Có thể, Aiko sẽ không bao giờ đội vương miện Nữ hoàng, ít nhất là theo luật hiện tại. Nhưng điều đó không ngăn được cô trở thành một biểu tượng: Biểu tượng của một nước Nhật đang lúng túng giữa truyền thống và thay đổi, giữa những điều "luôn luôn như thế" và những điều "đáng ra nên khác đi".
Với nhiều người trẻ kể cả phụ nữ Việt Nam khi đọc câu chuyện này, Công chúa Aiko gợi nhớ một bài học rất đời: Có đôi khi, tài năng và sự nỗ lực vẫn phải đứng bên ngoài cánh cửa vì những quy tắc cũ kỹ. Nhưng cách chúng ta sống, làm việc và tỏa sáng trong phạm vi hiện có, lại chính là thứ có thể từng chút một thay đổi cái gọi là "luật bất di bất dịch" của xã hội. Và biết đâu, trong tương lai, chính những nàng công chúa như Aiko sẽ là người mở đường cho một Nhật Bản có Nữ hoàng đầu tiên sau hơn 1.500 năm lịch sử ngai vàng.