Sau khi Tổng khởi nghĩa Tháng Tám trong cả nước giành thắng lợi, Bác Hồ đã ấn định ngày tổ chức Lễ Tuyên bố độc lập là 2/9/1945. Người cũng đã chọn Quảng trường Ba Đình để tổ chức buổi Lễ trọng đại của dân tộc.
Đây là một sự kiện vô cùng quan trọng, được coi như ngày Tết Độc lập của dân tộc, đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ mọi phía, đặc biệt là sự chuẩn bị một lễ đài thật đẹp, trang nghiêm tại Quảng trường Ba Đình.
Theo dự tính, lễ đài phải đủ cao, đủ rộng để 2/3 số dân nội và ngoại thành Hà Nội tham dự có thể nhìn thấy. Được biết tác giả của công trình kiến trúc Lễ đài Độc lập đó chính là Kiến trúc sư (KTS) Ngô Huy Quỳnh. Khi ấy, KTS Ngô Huy Quỳnh được yêu cầu làm lễ đài giản dị nhưng phải trang nghiêm; trên lễ đài có thể đứng được ba chục người.
Phác thảo Lễ đài Độc lập của KTS Ngô Huy Quỳnh
Thức trắng đêm để hoàn thành Lễ đài Độc lập
Việc chọn và quyết định nơi đặt lễ đài, kiểu lễ đài vẽ xong để bắt đầu thi công vào 12 giờ trưa ngày 1/9 và 3 giờ sáng ngày 2/9 dựng xong lễ đài để còn thời giờ mắc loa và đặt mi-crô.
Ông Ngô Huy Quỳnh từng kể lại: "Sáng 1/9/1945, tôi đang làm việc ở văn phòng thì thấy ông Phạm Văn Khoa hoạt động trong tổ chức Văn hóa Cứu quốc (sau này là Nghệ sĩ nhân dân, đạo diễn, Cục trưởng Cục Điện ảnh đầu tiên) đến truyền đạt yêu cầu của Kỳ bộ Việt Minh về việc thiết kế Kỳ đài để chiều mai (ngày 2 tháng 9), Hồ Chủ tịch đứng đọc Tuyên ngôn Độc lập và Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân đồng bào tại vườn hoa Ba Đình".
Ông phấn khởi nhận lời, lập tức đạp xe đến vườn hoa Ba Đình để khảo sát, để kịp 12 giờ trưa hôm ấy ông Phạm Văn Khoa sẽ quay lại để xem bản vẽ.
KTS Ngô Huy Quỳnh thời trẻ
Đến nơi, ông đứng ngắm toàn cảnh vườn hoa Ba Đình một lần, khảo sát tổng thể địa điểm, mặt bằng, những hình khối xung quanh vườn hoa có liên quan rồi vẽ 3 kiểu. Gần trưa ông quay lại văn phòng, trình cả 3 bản vẽ để ông Khoa cùng một số thành viên trong Hội Văn hóa Cứu quốc (Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Lưu Ngọc Lợi, Ba Hương…) xem xét. Mọi người sau đó quyết định chọn bản vẽ thứ nhất, bởi đó là bản vẽ đơn giản nhưng lại đẹp và phù hợp nhất.
Lễ đài với tổng thể vườn hoa Ba Đình, vị trí dựng lễ đài, chiều cao, chiều rộng, mặt bằng, mặt cắt ngang, cắt dọc lễ đài, độ lớn các xà gỗ, tổng diện tích mặt ván ốp lát,...
Vào 12 giờ 39 phút ngày 1/9/1945, Lễ đài bắt đầu được thi công. Nơi dựng Lễ đài là bồn cỏ tròn, trước các cổng cuốn tròn tỳ trên hệ thống cột kiến trúc theo kiểu Toscan (Pháp). Trước đó, ông Quỳnh đã tranh thủ đo lại kích thước cổng cuốn và hàng cột kiểu thức Toscan này để xác định khuôn khổ thích hợp của lễ đài trong không gian rộng lớn xung quanh. Là người thiết kế nhưng vì thời gian quá gấp nên KTS Ngô Huy Quỳnh trực tiếp tham gia cùng mọi người trong Ban Tổ chức thi công Lễ đài.
Lễ đài được hoàn thành trước rạng đông ngày 2/9, cao hơn 4m, trên đó có một cột cờ cao hơn 10m. Công trình có cấu trúc bốn mặt hình thang phủ vải đỏ, ở giữa có hình ngôi sao năm cánh. Trên thành lễ đài phủ vải vàng. Hai bên có hai lư hương lớn bằng gỗ. Khói trầm từ các lư hương lớn hai bên lễ đài bay lên cao, gợi những ý tưởng thiêng liêng, thong thả tỏa rộng.
Học vấn đáng ngưỡng mộ của KTS Ngô Huy Quỳnh
Ông Ngô Huy Quỳnh (1920-2003), quê ở tỉnh Hưng Yên. Năm 1938, sau khi tốt nghiệp trung học, ông thi đỗ vào Khoa Kiến trúc, Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Đây là một trường nổi tiếng thời bấy giờ ở Hà Nội và Đông Dương.
Rất nhiều tên tuổi nổi tiếng của Việt Nam từng theo học ở ngôi trường này, có thể kể đến như: Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn, Văn Cao, Bùi Xuân Phái,...
Ngay từ khi còn là sinh viên năm thứ ba, ông đã thiết kế và hướng dẫn xây dựng nhiều công trình nhà ở, biệt thự tại các phố Nguyễn Du, Cao Đạt (Hà Nội), ở Nam Định, Đình Bảng (Bắc Ninh)... Các công trình của ông, cùng các cộng sự như Nguyễn Gia Đức đã thể hiện rõ phong cách kiến trúc Á Đông và văn hóa Việt.
Sách Lịch sử Kiến trúc Việt Nam – KTS Ngô Huy Quỳnh
Năm 1951, ông được cử đi học tại Liên Xô. Năm 1955, ông về nước và làm việc tại Bộ Kiến trúc, trực tiếp chủ trì lập đồ án Quy hoạch Thủ đô Hà Nội với sự giúp đỡ của chuyên gia Liên Xô. Tiểu khu nhà ở Kim Liên do ông thiết kế, lần đầu được xây dựng tại thủ đô, có thể coi là cái mốc khởi đầu trong lĩnh vực thiết kế và xây dựng nhà ở của ngành xây dựng Việt Nam.
Năm 1961, ông được cử làm Trưởng đoàn chuyên gia Việt Nam sang giúp Chính phủ Lào thiết kế, quy hoạch và chỉ đạo xây dựng thành phố Khăng Khay (nay thuộc tỉnh Xiêng Khoảng).
Sau khi về nước, ông tiếp tục đảm nhiệm những chức vụ quan trọng của ngành kiến trúc và xây dựng. Ngoài ra, ông còn tham gia giảng dạy tại các trường ĐH Kiến trúc, ĐH Xây dựng. cũng như chỉ đạo thiết kế nhiều công trình lớn tiêu biểu.
Năm 1984, ông được Nhà nước phong hàm Giáo sư. Ông cũng là một trong số ít các tác giả đi sâu nghiên cứu về lịch sử kiến trúc Việt Nam, ông đã cho xuất bản nhiều tác phẩm về lý luận kiến trúc Việt Nam, đặc biệt là tác phẩm Lịch sử kiến trúc Việt Nam, được giới khoa học xã hội và kiến trúc đánh giá cao, là cuốn sách gối đầu giường của sinh viên các trường kiến trúc.
Với tác phẩm này, ông đã được Nhà nước Việt Nam trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật. Hiện nay, tên của ông được đặt cho một tuyến phố ở Hà Nội, nằm trong khu đô thị Việt Hưng.
Tổng hợp