Giá rẻ, dễ mua và nguy cơ thừa cân, béo phì
Gia đình chị Quỳnh Trang (TP Thủ Đức, TP.HCM) có hai bé trai đang tuổi lớn. Thực đơn yêu thích của hai cháu là đồ ăn nhanh và nước ngọt có gas. Con trai đầu của chị Trang là bé P. (12 tuổi) nặng 68kg và được xếp vào diện thừa cân ở lớp 6. Cùng lớp P., có ít nhất 5 bạn trong tình trạng thừa cân, béo phì.
Mặc dù gia đình đã động viên P. sử dụng các loại thức uống không đường, hạn chế cho cháu ăn ngọt nhưng cháu tỏ ra không thích thú. Trong dịp khám sức khỏe vừa qua, bác sĩ cảnh báo cháu có nguy cơ cao mắc tiểu đường. "Hiện chúng tôi đang đồng hành cùng con để cai đồ uống có đường và tăng cường vận động cho cháu", chị Trang chia sẻ. Tuy nhiên, chị Trang cũng lo lắng các sản phẩm nước ngọt, nước ngọt có ga có giá rẻ, việc tìm mua cũng rất đơn giản nên khó có thể kiểm soát các cháu.
Ngoài các cổng trường, không khó để bắt gặp từng nhóm học sinh xếp hàng mua các loại nước ngọt, nước tăng lực. Là chủ quán tạp hóa trước cổng trường Tiểu học V.V.H (đường Đỗ Xuân Hợp, TP Thủ Đức), mỗi ngày bà Lan bán ra khoảng 30-50 các loại nước ngọt đóng lon, đóng chai với giá bán từ khoảng 8.000-15.000 đồng/sản phẩm. Khách hàng chủ yếu là các em học sinh tiểu học. Bà Lan cho hay, lợi nhuận bán được từ đồ uống giải khát này không nhỏ, nhất là khi vào ngày nắng nóng nhu cầu giải nhiệt tăng cao.
Tại Việt Nam, xu hướng tiêu thụ các loại nước ngọt như nước có gas, và nước tăng lực đang gia tăng đáng kể trong những năm gần đây. Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, mỗi người Việt Nam tiêu thụ 46,5g đường/ngày, gấp đôi so với mức khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới.
Lý giải cho hiện tượng này, các chuyên gia dinh dưỡng chia sẻ, đồ uống có đường thường mang hương vị hấp dẫn, dễ uống, tiện lợi và được tiếp thị mạnh mẽ bởi các tập đoàn lớn. Ngoài ra, mức tiêu thụ đồ uống có đường có dấu hiệu gia tăng tại các nước thu nhập thấp và trung bình do giá thành rẻ, khả năng tiếp cận dễ dàng và thiếu nhận thức về hậu quả sức khỏe.
"Các loại đồ uống có đường được thiết kế để hấp dẫn người tiêu dùng cả về vị giác lẫn thị giác. Chúng tạo cảm giác sảng khoái tạm thời nhưng lại che giấu lượng đường và calo rất lớn, thường vượt quá nhu cầu hàng ngày", BS.CK2 Đỗ Thị Ngọc Diệp, Phó Chủ tịch Hội Dinh dưỡng Việt Nam, cho biết.
Những hệ lụy đằng sau vị ngọt
Đằng sau vẻ hấp dẫn và tiện lợi, đồ uống có đường đang ngày càng bị xem là một trong những "thủ phạm thầm lặng" gây ra nhiều vấn đề sức khỏe cộng đồng. Nhiều bằng chứng dịch tễ học đã chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa việc tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên với nguy cơ mắc các bệnh mạn tính không lây, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên. Tại Việt Nam, các ca bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây ra 80% số ca tử vong.
Hệ quả dễ thấy nhất là tình trạng thừa cân, béo phì. Các loại đồ uống này chứa hàm lượng calo cao nhưng gần như không có giá trị dinh dưỡng và không tạo cảm giác no. Điều đó khiến người dùng dễ tiêu thụ một lượng quá lớn nhất là khi kết hợp với các thực phẩm giàu chất béo. Đây là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn tới béo phì, từ đó làm nền cho hàng loạt bệnh lý như đái tháo đường type 2, tăng huyết áp và rối loạn chuyển hóa. Đặc biệt, với bệnh đái tháo đường tuýp 2, nếu không kiểm soát tốt người bệnh có thể phải chịu đau đớn, mù lòa, cắt cụt chi, thậm chí là tử vong. Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc sử dụng đồ uống có đường lâu dài làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch như xơ vữa động mạch, đột quỵ và thiếu máu cơ tim.
Đặc biệt, trẻ em và thanh thiếu niên chịu rủi ro cao hơn cả. Tiêu thụ sớm làm tăng nguy cơ béo phì và các bệnh mạn tính khi trưởng thành, có thể dẫn đến tàn tật hoặc tử vong sớm. TS. Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, thông tin: "Chỉ một lon nước ngọt có ga 330ml có thể chứa tới 10 thìa cà phê đường, tương đương khoảng 40 gam đường". Điều này có nghĩa là uống một lon nước ngọt đã gần mức tiêu thụ đường trong cả ngày (không quá 50 gam đường theo khuyến cáo). TS. Angela Pratt cũng cảnh báo, trẻ em uống đồ uống có đường thường xuyên sẽ tăng nguy cơ béo phì so với những trẻ không uống.
Đồ uống có đường, dù tiện lợi và ngọt ngào, đang là "kẻ thù thầm lặng" của sức khỏe thế hệ trẻ. Vì vậy, hiện Chính phủ, Bộ Y tế, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cũng đã có những tài liệu hướng dẫn, giáo dục truyền thông cộng đồng, giúp người dân sử dụng hợp lý và kiểm soát lượng đường đưa vào cơ thể.
Ngoài biện pháp truyền thông, nâng cao kiến thức cộng đồng, "có một giải pháp đã được chứng minh có thể giúp giải quyết vấn đề này: sử dụng tín hiệu về giá, tức là thuế, để làm cho những loại đồ uống này đắt hơn và từ đó giảm mức tiêu thụ", TS Angela Pratt nhấn mạnh.