Trong nhiều năm qua, đường thường bị gắn "mác" là nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và nhiều vấn đề sức khỏe khác. Tuy nhiên, các chuyên gia dinh dưỡng cho rằng, vấn đề không nằm ở bản thân đường, mà ở cách chúng ta sử dụng và cân bằng năng lượng.
Đường, đặc biệt là glucose, là nguồn cung cấp năng lượng chính cho não bộ và cơ bắp.
Não – cơ quan tiêu tốn năng lượng nhiều nhất – sử dụng tới 20% lượng glucose của cơ thể để duy trì các chức năng nhận thức, trí nhớ và khả năng tập trung. Khi cơ thể thiếu đường, chúng ta có thể gặp các triệu chứng như hoa mắt, mệt mỏi, giảm khả năng tập trung hoặc suy giảm trí nhớ.
Thừa cân béo phì – hệ quả của mất cân bằng năng lượng
Thừa cân, béo phì là hệ quả của nhiều yếu tố tích tụ theo thời gian – từ chế độ ăn uống, lối sống, giấc ngủ, căng thẳng đến yếu tố di truyền.
PGS.TS Nguyễn Quang Dũng, Trưởng Bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm, Đại học Y Hà Nội, cho rằng nguyên nhân chính dẫn đến thừa cân, béo phì không nằm ở loại thực phẩm, mà ở sự mất cân bằng giữa năng lượng nạp vào và tiêu hao. Nếu lượng calo hấp thu cao hơn lượng đốt cháy, cân nặng sẽ tăng – dù người đó có "ăn kiêng" kiểu gì đi nữa.
Thực tế, không có một loại thực phẩm hay đồ uống đơn lẻ nào có thể gây béo phì. Việc chỉ tập trung "đổ lỗi" cho đường hay đồ uống có đường sẽ khiến công chúng hiểu sai và có thể dẫn đến những lựa chọn cực đoan, như kiêng khem quá mức hoặc loại bỏ hoàn toàn nhóm chất cần thiết.
PGS.TS Dũng nhấn mạnh: "Ăn uống chỉ là một nửa của phương trình sức khỏe, nửa còn lại là vận động. Dù chế độ ăn cân bằng đến đâu, nếu thiếu hoạt động thể chất, cơ thể vẫn khó duy trì được cân nặng và sức khỏe tối ưu".
Một trong những nguyên nhân đáng chú ý là lối sống ít vận động. Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFA), Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia ít vận động nhất thế giới. Trung bình, người Việt chỉ đi 3.660 bước mỗi ngày, trong khi nhân viên văn phòng chỉ khoảng 600 bước – thấp hơn rất nhiều so với khuyến nghị 10.000 bước/ngày của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Hiểu đúng vai trò của đường trong chế độ dinh dưỡng
Theo Báo cáo An ninh Lương thực và Dinh dưỡng ASEAN 2021, khẩu phần ăn trung bình của người Việt duy trì tỷ lệ tương đối hợp lý giữa các nhóm chất, trong đó năng lượng từ đường chỉ chiếm khoảng 3,6% tổng năng lượng – thấp hơn nhiều so với mức khuyến nghị 10% của WHO.
Về bản chất, đường là nguồn năng lượng thiết yếu cho cơ thể, giúp duy trì hoạt động của não bộ, cơ bắp và các cơ quan nội tạng. Khi vào cơ thể, đường chuyển hóa thành glucose và fructose – hỗ trợ truyền dẫn thần kinh, tăng khả năng tập trung và cung cấp năng lượng cho hoạt động thể chất, giúp cơ thể linh hoạt, dẻo dai và duy trì hiệu suất làm việc ổn định.
Thực tế, đường có mặt trong rất nhiều loại thực phẩm và đồ uống hàng ngày, đôi khi chúng ta nạp vào mà không hề hay biết. Theo khảo sát của Nielsen Việt Nam (2020), lượng đường trung bình trong nước giải khát chỉ từ 5g – 11g/100ml, thấp hơn nhiều so với bánh kẹo (trung bình 29g/100g), thậm chí kẹo dẻo lên đến 46,6g/100g.
Đáng nói, tỷ lệ học sinh tiêu thụ bánh kẹo cao hơn nước ngọt rất nhiều – 51,1% ở thành thị và 56,4% ở nông thôn, trong khi đồ uống có đường chỉ chiếm 16,1% và 21,6% tương ứng.
Do đó, điều quan trọng là nhận biết lượng đường nạp vào trong khẩu phần tổng thể, thay vì chỉ "tẩy chay" một loại thực phẩm hoặc đồ uống cụ thể.
Theo các nghiên cứu tổng hợp quốc tế, cho đến nay chưa có bằng chứng rõ ràng chứng minh đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp gây thừa cân, béo phì. WHO khuyến nghị, người trưởng thành và trẻ em nên giảm lượng "đường tự do" (free sugar) trong khẩu phần xuống dưới 10% tổng năng lượng, và tiến tới dưới 5% để tăng cường sức khỏe răng miệng và tim mạch.
Như vậy, đường không phải là "kẻ thù" của sức khỏe mà cần được sử dụng đúng cách. Một người hoàn toàn có thể duy trì cân nặng lý tưởng và thể trạng tốt nếu biết kiểm soát khẩu phần ăn, vận động đều đặn, ngủ đủ giấc và giữ tinh thần cân bằng – dù vẫn tiêu thụ một lượng đường hợp lý mỗi ngày.
Giải pháp bền vững: Hiểu – điều chỉnh – cân bằng
Thừa cân, béo phì là vấn đề đa yếu tố, không thể giải quyết chỉ bằng việc "cắt đường". Đường chỉ là một phần trong bức tranh dinh dưỡng và lối sống lành mạnh. Giải pháp bền vững nằm ở việc duy trì cân bằng năng lượng giữa ăn uống, vận động và nghỉ ngơi. Như các chuyên gia khuyến cáo, thay vì lo sợ, hãy học cách sử dụng đường thông minh – để đường trở thành nguồn năng lượng giúp cơ thể khỏe mạnh, tinh thần minh mẫn và cuộc sống cân bằng hơn.