Đốt nhang là tập tục có từ rất sớm. Từ chuyện tế trời thời xưa cho đến lễ Phật, lễ Thánh, cúng gia tiên ngày nay, làn khói hương vẫn là sợi dây nối người sống với cõi thiêng. Nhiều người đi chùa, đi đền, đi miếu đều bảo cứ thành tâm là đủ. Thành tâm chắc chắn cần. Nhưng nếu chỉ cầu xin trong mong đợi có lợi cho mình mà quên đi cảm giác kính sợ trước không gian linh thiêng, lời khấn dễ thành lời nói suông.
Vì sao hai chữ kính sợ lại là chiếc khóa mở cửa cho một nghi lễ đẹp?
Từ xa xưa, người xưa đã dùng cỏ thơm, gỗ thơm và lửa để gửi ý nguyện lên trời đất. Sử sách thời Thương Chu (Trung Quốc) đã ghi chuyện đốt củi dâng trời. Về sau, hương liệu phong phú hơn, nghi thức tinh tế hơn, đặc biệt khi Phật giáo và Đạo giáo lan rộng. Từ cung đình đến dân gian, làn khói hương hiện diện trong lễ lớn, việc nhỏ, từ tế tự mùa màng, dựng nhà, cưới gả đến những ngày giỗ Tết. Trên đất nước khác, nhiều nền văn minh cũng xem hương thơm là cầu nối với cõi thiêng, nên đốt nhang không chỉ là nghi lễ của người Á Đông mà là một biểu tượng nhân loại.
Trong dòng chảy ấy, lịch sử còn để lại không ít điển tích. Thời Hán Vũ Đế, mong cầu trường sinh, nhà vua lập đàn trong cung, ngày ngày đốt hương lễ bái tìm phương thuốc bất tử. Dẫu mục đích có phần công lợi, câu chuyện cho thấy hương khói đã từng giữ vị trí đặc biệt trong tế tự triều đình. Đến thời Lương Vũ Đế, vị vua này sùng tín Phật giáo, dựng chùa, tụng kinh, thắp hương không ngơi. Sự tôn trọng nghi lễ của ông giúp văn hóa hương khói theo đạo Phật lan xa. Những mảnh chuyện rải rác cho thấy, qua mọi thời, mọi tầng lớp, nén nhang vẫn được ưu ái vì nó thay lời kính cẩn của con người trước cái vô hình.
Nhưng không phải ai thắp nhang cũng thấy may mắn ngay. Có người thành tâm cầu bình an cho gia đình, cầu sức khỏe cho cha mẹ, mà rồi việc vẫn không như ý. Nhiều người bèn quy về chữ thành. Đúng là thành tâm là gốc. Tuy vậy còn một mảnh ghép nữa hay bị bỏ quên: Kính sợ.
Đây không phải nỗi sợ mù quáng, mà là cảm giác tự nhiên khi bước vào không gian linh thiêng, ý thức rằng mình đang đối thoại với truyền thống, với tổ tiên, với những giá trị vượt khỏi toan tính cá nhân. Khi có kính sợ, ta biết tiết chế lời khấn, bỏ bớt những mong mỏi ích kỷ, giũ xuống sự vội vàng và háo hức muốn đổi đời ngay ngày mai.
Hãy thử hình dung hai cảnh đối lập. Một người vào chùa, tay cầm bó hương to, mắt ngó điện thoại, miệng lẩm bẩm xin trúng số, xin thăng chức, xin thuận lợi đủ đường. Làn khói ấy chỉ là thói quen hình thức, căn phòng thiêng trở thành nơi giao dịch. Cảnh khác, một người vào, chắp tay nhẹ nhàng, thầm nhắc hai chữ kính sợ trước khi khấn. Người ấy tự dặn bản thân nói điều vừa phải, xin sức bình an để đủ sức làm việc tử tế, hứa sống ngay thẳng. Cũng là nén hương, nhưng một bên là không khí rộn ràng mong cầu, một bên là sự tĩnh tại khiến lòng nhẹ đi. Sự khác nhau nằm ở thái độ.
Kính sợ khiến nghi lễ trở thành phút chốc thanh lọc. Trong mùi hương trầm, người ta nhớ rằng điều thiêng liêng không phải cỗ lễ đắt tiền hay lời khấn dài. Điều thiêng liêng là cách mình sống khi bước ra khỏi cổng đền chùa. Có kính sợ, ta biết cảm ơn những may mắn nhỏ, biết xấu hổ khi định làm điều khuất tất, biết không lạm dụng niềm tin để mưu cầu tư lợi. Khi ấy, nén hương không còn là que gỗ tỏa khói mà là chiếc gương nhỏ soi lại nếp nghĩ và hành động của mình.
Đời sống hiện đại cho ta nhiều góc nhìn khoa học. Và khoa học không phủ nhận được giá trị tinh thần của một nghi lễ đẹp. Đi lễ không phải để trốn lao động, càng không phải để trao đổi điều kiện với thần linh. Đi lễ để lòng an và để tự nhắc mình sống tốt. Thêm hai chữ kính sợ, ta bước chậm lại nửa nhịp, nhìn quanh xem có ai cần nhường chỗ, có rác nào cần nhặt, có câu nói nào nên bớt ồn. Những điều nhỏ bé ấy chính là phần công đức giản dị mà ai cũng có thể làm.
Vậy thắp nhang thế nào cho phải?
Không cần cầu kỳ. Trước khi khấn, hít một hơi sâu, trong đầu nhắc hai chữ kính sợ. Khấn ngắn gọn điều chính đáng, xin sức khỏe, xin bình an, xin sự sáng suốt để làm tròn bổn phận. Hứa một việc nhỏ mình sẽ làm được như chăm sóc cha mẹ, dành thời gian dạy con, giữ chữ tín khi làm ăn. Ra khỏi nơi thờ tự, giữ lời hứa ấy. Lúc ấy lời khấn có rễ, nén hương có thân, cuộc sống có hoa.
Từ câu chuyện của nén nhang xưa đến hôm nay, có một sợi chỉ đỏ nối liền. Đó là sự kính cẩn trước những giá trị vượt ra ngoài mình. Thành tâm là nền. Kính sợ là mái. Khi hai phần ấy khít với nhau, lòng người sẽ bớt chênh vênh. Không ai dám hứa rằng cầu gì được nấy, nhưng ai cũng có thể tin rằng khi sống ngay thẳng và biết kính sợ, mình sẽ đủ bình tĩnh đi qua chuyện khó và trân trọng điều lành. Và như thế, nén hương đã làm xong công việc của nó, không phải để ban phát phép màu, mà để giúp chúng ta sống tử tế hơn mỗi ngày.
(Thông tin mang tính chiêm nghiệm)