Loài chim “hút tài lộc”: Xuất hiện dày đặc ở Việt Nam vì lý do không ngờ

Loài chim "quen như hàng xóm" của người Việt

Chào mào, một loài chim nhỏ bé nhưng quen thuộc đến mức gần như trở thành một phần của đời sống người Việt từ lâu đã không chỉ được biết đến nhờ giọng hót vang mà còn gắn với nhiều quan niệm dân gian thú vị. Có người xem chào mào là loài chim "hút tài lộc", có người đơn giản yêu thích vẻ ngoài duyên dáng và tiếng hót rộn ràng mỗi sớm. Nhưng đằng sau hình ảnh quen mặt ấy là hàng loạt câu chuyện về sinh thái, tập tính và vai trò tự nhiên mà không phải ai cũng biết.

Về mặt khoa học, chào mào có tên là Pycnonotus jocosus, thuộc họ Chào mào (Pycnonotidae). Đây là loài chim phân bố rộng ở Nam Á và Đông Nam Á, xuất hiện tại nhiều quốc gia như Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan, Malaysia, Indonesia và đặc biệt phổ biến tại Việt Nam.

Ở nước ta, chào mào có thể bắt gặp từ vùng nông thôn đến đô thị, từ miền núi thấp đến đồng bằng. Chúng thường sinh sống ở những nơi có nhiều cây xanh như vườn nhà, công viên, hàng rào cây bụi, rừng thứ sinh hay khu dân cư ven đô. Khả năng thích nghi tốt với môi trường gần con người là một trong những lý do khiến chào mào trở thành loài chim đâu cũng gặp.

Về ngoại hình, chào mào có kích thước trung bình khoảng 20–23 cm, thân hình thon gọn, đuôi dài. Điểm nhận dạng rõ nhất là chiếc mào dựng cao trên đầu, hai má trắng và vệt đỏ nổi bật phía sau mắt. Chính chiếc mào này đã tạo nên cái tên dân gian rất hình tượng là chào mào.

Giọng hót vang, đa âm – lý do khiến nhiều người say mê

Không phải ngẫu nhiên mà chào mào là một trong những loài chim cảnh được nuôi phổ biến nhất tại Việt Nam. Giọng hót của chào mào được đánh giá là vang, khỏe, có tiết tấu rõ ràng và nhiều biến âm. Những con trống trưởng thành thường có khả năng "học giọng", bắt chước âm thanh môi trường xung quanh, tạo nên những tràng hót phong phú.

Theo các tài liệu nghiên cứu về điểu học khu vực Đông Nam Á, chào mào sử dụng tiếng hót không chỉ để giao tiếp mà còn nhằm đánh dấu lãnh thổ và thu hút bạn tình. Buổi sáng sớm và chiều muộn là thời điểm chúng hót nhiều nhất cũng chính là lúc con người dễ dàng nghe thấy tiếng chim vang lên từ các tán cây quanh nhà.

Tại Việt Nam, thú chơi chim chào mào đã hình thành từ lâu. Nhiều địa phương còn tổ chức các cuộc thi chim hót, nơi những chú chào mào được chăm sóc kỹ lưỡng, luyện giọng công phu. So với nhiều loài chim rừng khác, chào mào được đánh giá là dễ thuần, ít nhát người và thích nghi tương đối tốt với môi trường nuôi nhốt nếu được chăm sóc đúng cách.

"Chim hút tài lộc" trong quan niệm dân gian

Bên cạnh giá trị thẩm mỹ và âm thanh, chào mào còn gắn với nhiều quan niệm phong thủy trong đời sống người Việt. Dân gian thường cho rằng, nếu chào mào bay về đậu trước nhà hoặc hót vang vào buổi sáng, đó là dấu hiệu của may mắn, tài lộc, khởi đầu thuận lợi và sinh khí tốt.

Chiếc mào dựng cao được liên tưởng đến sự vươn lên, phát đạt; tiếng hót rộn ràng tượng trưng cho niềm vui và tin tốt lành. Vì vậy, trong một số gia đình, nuôi chào mào không chỉ để nghe hót mà còn mang ý nghĩa tinh thần, tạo cảm giác an yên, lạc quan.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu văn hóa đều khẳng định việc chào mào được gọi là "chim hút tài lộc" hoàn toàn xuất phát từ niềm tin dân gian, không có cơ sở khoa học chứng minh mối liên hệ giữa loài chim này và vận may tài chính. Dẫu vậy, chính những quan niệm ấy lại góp phần khiến chào mào trở nên gần gũi và được yêu mến hơn trong đời sống tinh thần của người Việt.

Vai trò sinh thái thầm lặng nhưng quan trọng

Ít người biết rằng, chào mào không chỉ "làm đẹp" cho không gian sống mà còn giữ vai trò nhất định trong hệ sinh thái. Thức ăn của chào mào khá đa dạng, bao gồm côn trùng nhỏ, sâu bọ, nhện và nhiều loại trái cây chín.

Nhờ thói quen ăn côn trùng, chào mào góp phần kiểm soát số lượng sâu bọ gây hại trong vườn tược và cây trồng. Khi ăn trái cây, chúng lại vô tình giúp phát tán hạt giống, hỗ trợ quá trình tái sinh tự nhiên của cây cối. Đây là vai trò sinh thái mà nhiều loài chim nhỏ khác cũng đảm nhiệm, nhưng thường bị con người bỏ qua.

Theo các tổ chức bảo tồn chim quốc tế, Pycnonotus jocosus hiện chưa nằm trong danh sách các loài bị đe dọa toàn cầu. Tuy nhiên, tại một số khu vực, việc săn bắt và buôn bán chim cảnh vẫn khiến quần thể chào mào ngoài tự nhiên chịu áp lực nhất định.

Vì sao chào mào "đầy rẫy" ở Việt Nam?

Sự phổ biến của chào mào tại Việt Nam không phải ngẫu nhiên. Trước hết, khí hậu nhiệt đới gió mùa rất phù hợp với tập tính sinh sống của loài chim này. Thứ hai, nguồn thức ăn quanh khu dân cư từ côn trùng đến trái cây luôn dồi dào.

Ngoài ra, chào mào có khả năng sinh sản khá tốt, mỗi năm có thể làm tổ và đẻ trứng nhiều lứa nếu điều kiện thuận lợi. Chúng cũng không quá "kén" môi trường sống, có thể thích nghi từ rừng cây thưa cho đến khu vườn nhỏ trong phố. Tất cả những yếu tố này khiến chào mào trở thành một trong những loài chim phổ biến nhất tại Việt Nam hiện nay.

Việc nuôi chào mào mang lại nhiều niềm vui tinh thần cho người chơi chim, nhưng cũng đặt ra câu hỏi về cân bằng giữa thú vui con người và bảo vệ thiên nhiên. Các chuyên gia khuyến cáo, nếu nuôi chim cảnh, nên ưu tiên chim sinh sản trong môi trường nuôi nhốt, hạn chế bẫy bắt chim non hoặc chim trưởng thành ngoài tự nhiên.

Bởi xét cho cùng, hình ảnh đẹp nhất của chào mào vẫn là khi chúng tung cánh trên những tán cây, cất tiếng hót tự nhiên giữa không gian xanh là thứ âm thanh đã gắn bó với làng quê và phố phường Việt Nam suốt nhiều thế hệ.

Từ một loài chim quen mặt, chào mào bước vào đời sống người Việt không chỉ bằng tiếng hót mà còn bằng những lớp ý nghĩa văn hóa, sinh thái và tinh thần. Có thể gọi đó là "chim hút tài lộc" hay đơn giản là người bạn của thiên nhiên, nhưng rõ ràng, chào mào vẫn đang hiện diện khắp nơi lặng lẽ mà bền bỉ như một phần rất đỗi thân quen của cuộc sống.

Theo The BioFiles, eBird, iNaturalist