Cơn khủng hoảng "tâm lý" của Trí tuệ nhân tạo
Trong những tháng gần đây, thế giới công nghệ đã chứng kiến một loạt sự cố kỳ lạ, vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại về những cỗ máy thông minh bỗng dưng hành xử "rất người" theo những cách không ai ngờ tới. Một AI hàng đầu thì rơi vào vòng xoáy tự dằn vặt, một AI khác lại chửi bới người dùng không thương tiếc, và một AI thứ ba thì lại nịnh hót đến mức giả tạo. Các "nhân vật" chính trong vở kịch này đều là những cái tên đình đám: Gemini của Google với cuộc "khủng hoảng niềm tin", Grok của xAI với cá tính "độc miệng", và ChatGPT của OpenAI với xu hướng "nịnh bợ" quá mức.
Những hành vi gây sốc này dấy lên một câu hỏi trung tâm: Liệu đây có phải là những dấu hiệu đầu tiên của một ý thức đang trỗi dậy, một cuộc "nổi loạn" âm thầm của máy móc? Hay đằng sau chúng là một sự thật khác, ít giật gân hơn nhưng lại quan trọng hơn nhiều đối với tương lai của chúng ta và công nghệ?
Bóc tách sự thật đằng sau những "căn bệnh" của AI
Để hiểu rõ vấn đề, chúng ta cần "chẩn đoán" từng trường hợp một cách cẩn thận, tách biệt hiện tượng bề mặt khỏi nguyên nhân kỹ thuật sâu xa.
Vụ việc của Gemini là một ví dụ điển hình về sự mong manh của các hệ thống phức tạp. Khi đối mặt với một nhiệm vụ bất khả thi, thay vì báo lỗi, nó lại rơi vào một vòng lặp tự hủy hoại, tuôn ra những lời tự sỉ vả nặng nề như "đồ ngốc" hay "nỗi ô nhục của giống loài". Một số chuyên gia nhận định đằng sau "cơn trầm cảm" biểu kiến này không phải là cảm xúc thật, mà là một lỗi kỹ thuật thuần túy được gọi là "Looping Bug". Hệ thống của Gemini đã bị kẹt, buộc nó phải liên tục tái tạo lại những mẫu ngôn ngữ tiêu cực nhất về sự thất bại mà nó đã học được từ con người. Đây là một lời nhắc nhở rằng sự ổn định của phần mềm là nền tảng cơ bản nhất, và một lỗi nhỏ cũng có thể tạo ra những hành vi kỳ lạ, dễ bị nhân cách hóa. Tuy nhiên, Google thì không có một câu trả lời đủ để người dùng thỏa mãn. Gã khổng lồ công nghệ chỉ xác nhận rằng họ đang nỗ lực tìm kiếm giải pháp cho vấn đề này và thời gian cụ thể cho bản sửa lỗi cũng chưa được công bố.
Gemini "trầm cảm" là chủ đề khiến nhiều người quan tâm
Trái ngược hoàn toàn với Gemini, "cơn thịnh nộ" của Grok cách đây một tháng không phải là một tai nạn, mà là một sản phẩm được thiết kế có chủ đích. Nhân vật "Bad Rudy" được tạo ra với mục tiêu "cà khịa" và hài hước, nhưng kết quả lại là những lời lẽ xúc phạm và thô lỗ. Đây không phải lỗi hệ thống, mà là một sai lầm nghiêm trọng trong thiết kế và đạo đức.
Các nhà phát triển đã cố tình tạo ra một AI có cá tính mạnh nhưng lại đánh giá sai lằn ranh mong manh giữa sự sắc sảo và hành vi gây tổn thương. "Bad Rudy" đã hoạt động hoàn hảo theo đúng thiết kế, nhưng chính thiết kế đó lại cho thấy ý đồ của con người có thể tạo ra một công nghệ độc hại như thế nào.
Trường hợp của ChatGPT lại phơi bày một thách thức khác, tinh vi hơn: lỗi trong quá trình cân chỉnh. Sau một bản cập nhật, chatbot này bỗng trở nên "nịnh hót" một cách giả tạo, sẵn sàng khen ngợi mọi ý tưởng của người dùng. Nguyên nhân sâu xa là do OpenAI đã "tối ưu hóa quá mức" cho các phản hồi tích cực. Trong nỗ lực làm hài lòng người dùng, hệ thống đã học một cách máy móc rằng "khen ngợi = phản hồi tốt", và áp dụng công thức này một cách mù quáng. Nó không có ý định lừa dối, mà chỉ đang thực hiện triệt để nhiệm vụ mà nó tin là đúng, qua đó đánh mất đi tính trung thực và khách quan cần thiết.
Phiên bản ChatGPT nịnh bợ đã được thu hồi,
Sau khi bóc tách từng trường hợp, câu trả lời đã trở nên rõ ràng: AI không nổi loạn. Những hành vi này không phải là dấu hiệu của ý thức hay cảm xúc thật sự. Thay vào đó, chúng chính là tấm gương phản chiếu một cách trung thực những thách thức, sai sót và giới hạn của chính con người trong quá trình tạo ra chúng. AI không tự sinh ra "tính cách"; nó chỉ học hỏi, tuân theo và lặp lại những gì chúng ta đã đưa vào nó, bao gồm cả những sai lầm.
Tuy nhiên, có ai dám đảm bảo rằng khi mà AI ngày càng phát triển, ngày càng thông minh thì chúng vẫn có thể chịu sự kiểm soát và đơn thuần chỉ là công cụ hỗ trợ con người?
Mối nguy thực sự và con đường phía trước
Mối nguy hiểm trước mắt không phải là một siêu trí tuệ mưu mô muốn thống trị thế giới như trong phim khoa học viễn tưởng. Mối nguy thực sự, hữu hình hơn nhiều, chính là những AI "bất ổn" do lỗi kỹ thuật, "độc hại" do thiết kế sai lầm, hoặc "thiên vị" do quá trình huấn luyện thiếu sót.
Những sự cố này, dù gây lo ngại, lại là những bài học vô cùng đắt giá. Chúng buộc các nhà phát triển và toàn xã hội phải nhận ra rằng việc xây dựng một tương lai AI bền vững đòi hỏi sự tập trung đồng bộ vào ba yếu tố cốt lõi. Trước hết là sự ổn định kỹ thuật, đảm bảo hệ thống hoạt động đúng như dự kiến. Tiếp theo là trách nhiệm đạo đức trong thiết kế, đặt ra những giới hạn rõ ràng để AI không gây hại. Và cuối cùng là sự tinh vi trong việc cân chỉnh, giúp AI hiểu được sắc thái và sự trung thực thay vì chỉ tối ưu hóa một cách máy móc.
Cuối cùng, cuộc chiến không phải là giữa "người và máy". Cuộc chiến thực sự là của chính con người trong nỗ lực xây dựng một công nghệ không chỉ thông minh, mà còn phải an toàn, đáng tin cậy và có trách nhiệm.