Tận dụng chai nhựa để đựng đồ ăn nghe có vẻ tiết kiệm và "thân thiện môi trường", nhưng thói quen này lại ẩn chứa nhiều rủi ro cho sức khỏe hơn bạn nghĩ. Các chuyên gia y tế và an toàn thực phẩm không khuyến khích tái sử dụng các loại chai dùng một lần, đặc biệt với những trường hợp có nhiệt độ cao, dầu mỡ hoặc đồ ăn có độ axit.
Những con số dưới đáy chai có ý nghĩa gì?
Dưới đáy chai nhựa thường có biểu tượng tam giác với một con số. Đó là mã vật liệu, cho biết chai thuộc loại nhựa nào và dùng an toàn trong tình huống nào:
- Số 1 (PET/PETE): Phổ biến ở nước đóng chai, chất liệu nhẹ và trong suốt. An toàn cho nước uống ở nhiệt độ thường, nhưng kém chịu nhiệt, tuyệt đối không đựng nước nóng, dầu hoặc để dưới ánh nắng lâu.
- Số 2 (HDPE): Bền hơn, chịu nhiệt tốt hơn PET, thường dùng cho can nhựa. Một số chai an toàn cho thực phẩm nhưng không phải loại nào cũng vậy.
- Số 3 (PVC): Có thể chứa chất làm dẻo (phthalates), không phù hợp làm tiêp xúc với thực phẩm. Phthalates gây hại nhất định cho hệ nội tiết của con người và có thể làm tăng nguy cơ ung thư nếu tiêu thụ trong thời gian dài .
- Số 4 (LDPE): Mềm, dùng cho túi nilon và màng bọc, không chịu được nhiệt cao.
- Số 5 (PP - Polypropylene): Là lựa chọn an toàn hơn để đựng đồ nóng, nhiều sản phẩm PP được dán nhãn "microwave-safe" - an toàn khi dùng trong lò vi sóng.
- Số 6 (PS - Polystyrene): Dùng cho hộp xốp, dễ bị nóng chảy ở nhiệt độ cao, nên hạn chế dùng cho thực phẩm nóng.
- Số 7 (Other): Bao gồm nhiều vật liệu thay thế, trong đó có PPSU (an toàn hơn cho trẻ em) nhưng cũng có nhựa không rõ chứa BPA hay chất khác, cần kiểm tra kỹ nhãn mác.
Biết mã vật liệu giúp bạn không lạm dụng chai nhựa sai cách. Đặc biệt, PET (số 1) dù an toàn cho nước lạnh nhưng lại rất dễ giải phóng các kim loại vi lượng (như antimony) và các hóa chất khác khi tiếp xúc với dầu, axit hoặc nhiệt. Antimony là chất có độc tính sinh học cao, bạn lỡ nuốt vào cơ thể phải lâu dài có thể làm tăng nguy cơ sức khỏe cho các mô và cơ quan như da, tim, thận và gan.
Tại sao tái sử dụng chai nhựa có thể gây hại?
Hai yếu tố làm tăng lượng hóa chất rò rỉ từ nhựa vào thực phẩm là nhiệt độ cao và tính kỵ nước/dầu/axit của chất chứa. Thử nghiệm cho thấy một số chất độc di chuyển mạnh hơn khi chai tiếp xúc với dầu hoặc đồ uống có độ axit. Trong điều kiện đó lượng chất di chuyển có thể tăng nhiều lần so với nước lạnh. Ngoài ra:
- Một số nhựa chứa chất tạo mềm (phthalates), dễ gây rối loạn nội tiết hoặc những bệnh có liên quan đến các vấn đề sinh sản và tăng nguy cơ bệnh mãn tính.
- Nhiệt độ cao (đun, cho vào lò vi sóng, để gần bếp hoặc phơi nắng) làm tăng tốc độ giải phóng các chất độc.
- Thói quen dùng chai uống nhiều lần mà không vệ sinh kỹ gây tích tụ vi khuẩn, nấm mốc, đặc biệt khi chứa dầu mỡ hoặc thực phẩm dễ hỏng.
- Các can nước lớn nếu làm bằng nhựa kém chất lượng và sử dụng quá lâu (hơn 1 - 2 năm) sẽ xuống cấp, tăng nguy cơ nhiễm độc.
Những sai lầm phổ biến cần tránh ngay
Nhiều người vẫn duy trì thói quen dùng lại chai nước PET để đựng dầu ăn, dấm, nước mắm; đun nóng nước trong chai nhựa; để chai ngoài nắng rồi tiếp tục dùng; dùng các chai không rõ nguồn gốc để chứa thực phẩm cho trẻ… Tất cả đều làm tăng nguy cơ tiếp xúc với các chất không tốt cho sức khỏe.
Lời khuyên thực tế an toàn mà vẫn tiết kiệm là bạn chỉ cần thay vài thói quen là có thể bảo vệ sức khỏe lâu dài mà chi phí không quá cao:
- Ưu tiên lọ thủy tinh, hũ sứ hoặc bình inox để đựng thực phẩm, gia vị và đồ ăn thừa. Những vật liệu này không thôi nhiễm hóa chất, dễ vệ sinh và bền.
- Nếu bắt buộc dùng nhựa, chọn đồ có ký hiệu PP (số 5) hoặc nhãn "food-safe" (an toàn cho thực phẩm) và "microwave-safe" (an toàn khi dùng trong lò vi sóng) khi cần hâm; tránh dùng PET cho dầu, dấm, nước nóng.
- Không cho đồ nóng vào chai nhựa dùng một lần; không hâm chai nhựa trong lò vi sóng; tránh để chai nhựa tiếp xúc với ánh nắng hoặc nguồn nhiệt.
- Thay thế bình nước uống gia đình (can PC hoặc các can nhựa cũ) định kỳ, không để dùng mãi nhiều năm.
- Trẻ nhỏ cần đồ dùng đạt tiêu chuẩn: Chọn bình sữa, cốc ăn có chứng nhận an toàn, ưu tiên PPSU, silicone thực phẩm hoặc thủy tinh chịu lực dành cho em bé.
- Vệ sinh đồ đựng hàng ngày. Nhiều bệnh tật phát sinh từ đồ dùng cũ, bẩn hơn là từ những chai nhựa tưởng chừng vô hại.
Một vài quy tắc nhanh để ghi nhớ là:
- Đừng dùng lại chai nước suối cho dầu ăn, mắm.
- Không hâm nóng đồ ăn trong hộp nhựa nếu không chắc chắn vật liệu an toàn.
- Đừng đựng đồ có tính axit hoặc có dầu trong chai PET.
Nguồn: Aboluowang