Ngày 24/5 vừa qua, sự việc một người đàn ông "dấu hiệu loạn thần" mua vé vào tham quan Điện Thái Hoà rồi xâm hại Ngai vàng triều Nguyễn đã khiến dư luận dậy sóng. Nhiều người bày tỏ sự xót xa khi bảo vật quốc gia quý giá bị làm tổn hại.
Ảnh: Cổng thông tin điện tử Thành phố Huế
Điện Thái Hòa, nằm trong lòng Đại Nội Huế, là một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu nhất của triều Nguyễn, mang đậm dấu ấn văn hóa và lịch sử Việt Nam. Với vai trò là trung tâm quyền lực và nơi diễn ra các sự kiện quan trọng của triều đình, điện Thái Hòa không chỉ là biểu tượng của sự uy nghi mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa đặc sắc qua hàng trăm năm. Từ lễ đăng quang của 13 vị vua triều Nguyễn đến các buổi đại triều và nghi lễ ngoại giao, từng chi tiết trong kiến trúc và không gian của điện đều phản ánh tầm vóc của một triều đại phong kiến cuối cùng.
Với lịch sử hơn 200 năm, Điện Thái Hòa là một trong những công trình quan trọng nhất của Hoàng cung triều Nguyễn – biểu tượng của quyền lực, nghi lễ và tinh hoa kiến trúc của một triều đại phong kiến. Trải qua nhiều biến cố thời gian, nơi này vẫn đứng vững như một chứng nhân sống động của lịch sử Việt Nam.
"Trái tim" của Hoàng thành
Nằm trên trục trung tâm Hoàng thành Huế, Điện Thái Hòa được xây dựng vào năm Gia Long thứ 6 (1805), đồng thời với việc khởi công Hoàng thành. Điện Thái Hòa là nơi diễn ra các sự kiện văn hóa và chính trị quan trọng nhất dưới triều Nguyễn. Đây là địa điểm đăng quang của 13 vị vua, từ Gia Long đến Bảo Đại, đánh dấu sự khởi đầu của mỗi triều đại. Lễ đăng quang không chỉ là nghi thức chính trị mà còn là sự kiện văn hóa lớn, với các nghi lễ phức tạp như rước ngai vàng, dâng hương, và biểu diễn nhạc cụ cung đình. Những buổi đại triều, tổ chức vào ngày mồng 1 và 15 âm lịch hàng tháng, là dịp để vua tiếp kiến quần thần, thảo luận quốc sự, và ban hành mệnh lệnh. Chỉ các quan Tứ trụ và hoàng thân quốc thích được phép vào điện diện kiến, trong khi các quan khác đứng xếp hàng theo phẩm trật tại sân Đại Triều Nghi.
Ngoài ra, điện Thái Hòa còn là nơi tổ chức các lễ hội lớn như lễ Vạn thọ (sinh nhật vua), lễ Tứ tuần hoặc Ngũ tuần đại khánh tiết (mừng thọ vua), và lễ Hưng Quốc Khánh Niệm (Quốc khánh). Những sự kiện này thường được trang trí lộng lẫy với đèn lồng, hoa văn và nhạc lễ, tạo nên không khí trang nghiêm nhưng cũng đầy màu sắc. Đặc biệt, các buổi tiếp sứ thần ngoại quốc như Trung Quốc, Pháp, hay các nước láng giềng cũng được tổ chức tại đây, thể hiện vai trò ngoại giao của triều đình Nguyễn. Những nghi lễ này không chỉ củng cố quyền lực hoàng gia mà còn quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.
Nhạc cụ cung đình Huế, với các loại như trống cái, chiêng, sáo, và đàn nguyệt, thường được sử dụng trong các sự kiện tại điện Thái Hòa. Âm nhạc không chỉ phục vụ nghi lễ mà còn mang ý nghĩa tâm linh, cầu chúc sự bình an và thịnh vượng cho đất nước. Trang phục của vua, quan và cung nữ trong các sự kiện cũng được thiết kế cầu kỳ, với áo bào thêu rồng phượng và mũ triều thiên, thể hiện đẳng cấp và sự tôn nghiêm.
Cái tên "Thái Hòa" mang hàm ý sự hòa hợp giữa trời đất, là trụ cột của đại cục, nơi tinh hoa của trời đất và nhân loại giao hoà quyện nhiệm. Đây không chỉ là không gian quyền lực, mà còn đại diện cho một văn minh triều đại.
Nguồn: Giữ chút gì rất Huế
Theo thông tin từ Cổng thông tin điện tử Thành phố Huế, tên gọi "Thái Hòa" bắt nguồn từ triết lý sâu xa của Kinh Dịch. Trong đó, chữ "Hòa" tượng trưng cho sự hòa hợp, cân bằng và yên ổn; còn "Thái Hòa" được hiểu là trạng thái lý tưởng khi âm – dương giao hòa, cương – nhu tương hỗ. Với người quân vương, đạt đến cảnh giới "thái hòa" cũng chính là đạt đến đỉnh cao của trị quốc – khi có thể dung hòa các yếu tố đối lập để tạo nên trật tự, hưng thịnh cho muôn dân.
Điện Thái Hòa được khởi công xây dựng vào ngày 21 tháng 2 năm 1805 dưới triều vua Gia Long và hoàn thành vào tháng 10 cùng năm, đánh dấu bước khởi đầu cho hệ thống kiến trúc cung đình triều Nguyễn. Ban đầu, điện được xây dựng tại khu vực nền điện Cần Chánh, nhưng đến năm 1833, vua Minh Mạng đã cho dời và tái thiết ở vị trí hiện tại, tạo nên một công trình đồ sộ và lộng lẫy hơn. Quá trình xây dựng và trùng tu trải qua ba giai đoạn chính, mỗi giai đoạn đều mang lại những cải tiến về kiến trúc và trang trí, phản ánh sự phát triển của triều Nguyễn qua các thời kỳ.
Chứng nhân lịch sử mang tính biểu tượng quyền lực và nghệ thuật đỉnh cao cung đình Huế
Tọa lạc giữa trung tâm Hoàng thành Huế, Điện Thái Hòa từ lâu đã được xem là trái tim của cố đô – nơi hội tụ đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc, văn hóa lễ nghi và quyền lực hoàng triều nhà Nguyễn. Trải qua hơn hai thế kỷ tồn tại và nhiều lần trùng tu, đến nay công trình này vẫn giữ nguyên vẻ uy nghi, lộng lẫy, xứng danh là điện lớn nhất, tráng lệ nhất trong hệ thống kiến trúc cung đình Huế.
Nguồn: Giữ chút gì rất Huế
Điện Thái Hòa được thiết kế theo lối "trùng thiềm điệp ốc", tức nhà kép mái chồng, mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống hoàng cung. Tòa điện có diện tích mặt bằng lên tới 1.360m2, tọa lạc trên nền cao hơn mặt sân chầu 1 mét và cao hơn mặt đất 2,35 mét – một cách thể hiện rõ ràng về tôn nghiêm và thứ bậc.
Ngôi nhà phía trước là tiền điện gồm 7 gian 2 chái, phía sau là chính điện (hay chính doanh) với 5 gian 2 chái. Cả hai khối nhà được nối liền bằng phần mái thừa lưu – một dạng mái cong vỏ cua, tạo nên tổng thể hài hòa, vừa linh thiêng vừa mềm mại.
Toàn bộ hệ thống khung sườn của Điện được làm từ gỗ lim – loại gỗ quý có độ bền vượt thời gian. 80 cây cột lim lớn được bố trí cân đối, đều đặn, đồng loạt được sơn thếp vàng và vẽ hình rồng uốn lượn, thể hiện quyền uy tuyệt đối của đế vương.
Ngay chính giữa tiền điện treo bức hoành phi nổi bật sơn son thếp vàng đề ba chữ lớn "Thái Hòa Điện", hai bên ghi rõ các dấu mốc quan trọng: Xây dựng lần đầu năm 1805, đại tu năm 1883 và trùng tu gần nhất năm 1923.
Nguồn: Giữ chút gì rất Huế
Bên trong chính điện là ngai vàng đặt trên bệ gỗ ba tầng, phía trên treo bửu tán bằng pháp lam ngũ sắc tinh xảo, khảm hình chín con rồng uy nghi. Ngai và bửu tán đều được thếp vàng rực rỡ – điểm nhấn vàng son cho không gian vốn đã đầy khí chất hoàng cung.
Mỗi bộ vì kèo, xà ngang, con sơn... đều được chạm khắc tinh vi, theo nghệ thuật "nhất thi nhất họa" – mỗi bức chạm là một bài thơ, mỗi vách tường là một bức họa. Trên trần gỗ treo những lồng đèn chạm trổ hoa văn, thơ ca cách điệu, càng làm tăng thêm chiều sâu mỹ học và tính biểu tượng.
Nguồn: Giữ chút gì rất Huế
Mái điện Thái Hòa xưa được lợp bằng ngói hoàng lưu ly – ngói ống tráng men vàng quý hiếm, thể hiện sự tối thượng của hoàng quyền. Mái được chia làm ba tầng chồng mí lên nhau, gọi là mái chồng diêm hay trùng thiềm, tạo nên vẻ đẹp bề thế, đồ sộ.
Phía giữa hai tầng mái là dải cổ diêm chạy quanh tòa nhà, chia thành các ô hộc khảm pháp lam đa sắc, mỗi ô là một bài thơ, một bức tranh tiếp tục thể hiện tư duy nghệ thuật tinh tế qua lối "nhất thi nhất họa".
Trên đỉnh mái, hình tượng "lưỡng long chầu nguyệt" cùng các họa tiết rồng hồi long uốn lượn hai bên mái như nâng đỡ bầu trời. Giữa nóc tiền điện là bầu rượu bằng pháp lam – biểu tượng của sự hòa hợp, trường tồn.
Phía trước Điện là sân chầu, hay còn gọi là Long trì – Bái đình – nơi các quan đại thần theo phẩm hàm đứng thành hàng chỉnh tề để làm lễ đại triều. Khi buổi lễ diễn ra, chỉ có vua ngự trên ngai vàng, các Hoàng thân và bốn vị đại thần cao cấp nhất (tứ trụ) được đứng chầu bên trong điện – thể hiện sự trang nghiêm tuyệt đối trong thiết chế lễ nghi phong kiến.
Ảnh: Cổng thông tin điện tử Thành phố Huế
Sau hơn 200 năm tồn tại cùng mưa nắng và chiến tranh, đến năm 2021, dự án đại tu điện Thái Hòa chính thức được khởi động. Gần 3 năm cần mẫn khôi phục từng chi tiết nhỏ, từng hoa văn bị bong tróc, từng viên ngói hoàng lưu ly được nung lại, đến ngày 23/11/2024, Điện Thái Hòa rực rỡ trở lại trong diện mạo hoàn hảo nhất.
Đây không chỉ là một công trình kiến trúc, mà còn là hồn phách của Huế, của văn hóa Việt Nam.
Điện Thái Hòa là một trong những công trình trung tâm của Quần thể di tích Cố đô Huế – được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới vào ngày 11/12/1993.
Nhận thức được giá trị của di tích, từ tháng 11 năm 2021, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đã khởi công dự án trùng tu với tổng kinh phí gần 129 tỷ đồng. Sau gần 3 năm, vào ngày 23/11/2024, điện Thái Hòa được hoàn thiện và mở cửa trở lại, đúng dịp kỷ niệm Ngày Di sản Việt Nam, với vẻ đẹp vàng son được "trả lại" nguyên vẹn.
Sự kiện công bố hoàn thành trùng tu là một cột mốc quan trọng, với nghi lễ tái hiện thiết triều thời nhà Nguyễn, mang đến không gian sống động cho du khách. Ngai vàng và bửu tán được phục dựng tinh xảo, cùng hệ thống trang trí pháp lam và ngói hoàng lưu ly, đã tái hiện đúng tinh thần của một triều đại huy hoàng. Bên cạnh đó, việc đón nhận bằng công nhận di sản tư liệu UNESCO cho Cửu đỉnh – các cột mốc văn hóa gắn liền với điện Thái Hòa càng khẳng định giá trị lịch sử và văn hóa của công trình.
Ngày nay, điện Thái Hòa không chỉ là điểm tham quan mà còn là nơi tổ chức các sự kiện văn hóa hiện đại. Các lễ hội truyền thống, triển lãm nghệ thuật, và chương trình biểu diễn nhạc cung đình thường xuyên được tổ chức tại đây, thu hút hàng ngàn du khách trong và ngoài nước. Đặc biệt, trong khuôn khổ Festival Huế, điện Thái Hòa trở thành trung tâm của các hoạt động nghệ thuật, từ thời trang áo dài đến biểu diễn múa cung đình, góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới.
Nguồn: Giữ chút gì rất Huế
Văn hóa sự kiện tại điện Thái Hòa phản ánh sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Những nghi lễ xưa kia không chỉ là biểu tượng quyền lực mà còn là cách triều Nguyễn thể hiện bản sắc văn hóa, từ kiến trúc, âm nhạc đến trang phục. Việc bảo tồn và phát huy di tích này không chỉ giữ gìn di sản mà còn giáo dục thế hệ trẻ về lịch sử dân tộc. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất là bảo vệ điện trước biến đổi khí hậu, với nguy cơ lũ lụt và độ ẩm cao tại Huế. Các biện pháp gia cố nền móng, sử dụng vật liệu truyền thống, và tăng cường an ninh đã được áp dụng, nhưng cần sự đầu tư dài hạn để duy trì giá trị lâu dài.