Khi người trẻ ngất xỉu trong cuộc họp và… sợ thức dậy
Chi Mai, 25 tuổi, mất ngủ kéo dài, đau đầu, tim đập nhanh, ăn uống kém, ngất xỉu khi đang thuyết trình trong cuộc họp được đưa vào Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh cấp cứu. Mai làm việc trung bình 12 tiếng mỗi ngày, thường xuyên mang việc về nhà, kể cả cuối tuần. "Mở mắt ra là thấy email, deadline, báo cáo, đầu óc quay cuồng với KPI, tăng trưởng, cơ thể tôi mệt rã rời", cô nói, thêm rằng ám ảnh với các cuộc họp, nhiều hôm không muốn thức dậy.
Thanh Thủy, sinh năm 2001, bước vào phòng khám tâm lý tâm thần mắt đỏ hoe, vò nát tờ giấy trên tay nói với Ths.BSNT Phạm Văn Dương, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, rằng đã nhiều lần muốn kết thúc sự sống. Thủy từng là học sinh xuất sắc khi ngồi trên ghế nhà trường với bảng thành tích đáng ngưỡng mộ, nhanh nhẹn, hoạt bát trong các phong trào trường. Hai năm đi làm ngành kiểm toán Thủy như thành người khác, thu mình, ngại tiếp xúc với đám đông, thường xuyên mệt mỏi, mất ngủ.
Thủy chỉ khám bệnh khi mệt mỏi, kiệt sức, khó thở, hụt hơi và thường xuyên đau bụng. Thủy đến khám tiêu hóa, nội soi dạ dày, đại tràng. Các kết quả nội soi, xét nghiệm máu, chụp CT và các hệ cơ quan khác cho thấy sức khỏe Thủy bình thường. Song, dựa trên một số biểu hiện khác, bác sĩ tư vấn cô khám chuyên khoa tâm lý.
Ths.BS Phạm Văn Dương đang khám và tư vấn tâm lý cho một nhân viên công sở. Ảnh BVCC
Ths.BS Phạm Văn Dương cho biết cả Thủy và Mai không mắc bệnh lý nào nghiêm trọng. Tuy nhiên, cả hai được chẩn đoán mắc hội chứng burnout – hay còn gọi là kiệt sức nghề nghiệp.
Hội chứng burnout không chỉ là tình trạng mệt mỏi thông thường
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từ năm 2019 đã công nhận burnout là một hội chứng liên quan đến công việc, nằm trong phân loại bệnh quốc tế ICD-11. Burnout không đơn thuần là mệt mỏi mà là trạng thái kiệt quệ về thể chất, cảm xúc và tinh thần, kéo dài và tích tụ do căng thẳng nghề nghiệp không được xử lý hiệu quả.
Các dấu hiệu điển hình của hội chứng burnout bao gồm: Kiệt sức về thể chất và tinh thần như mệt mỏi kéo dài, khó ngủ, đau đầu, tim đập nhanh, rối loạn tiêu hóa, dễ ốm. Trong công việc họ dễ mất tập trung, dễ nhầm lẫn, không còn động lực. Ngoài ra là cảm xúc tiêu cực, tách biệt biểu hiện chán nản, thờ ơ, mất hứng thú với công việc, hay cáu gắt; kèm cảm giác vô dụng hoặc thất bại vì luôn tự ti, thấy mình không đủ năng lực, bế tắc.
Theo một báo cáo công bố năm 2024 của Eagle Hill Consulting, tình trạng kiệt sức ở nhân viên công sở tại Mỹ là khoảng 45%, trong đó lao động trẻ phải đối mặt với tỷ lệ kiệt sức sức cao nhất, 54% thế hệ Z và 52% gen Y.
Theo bác sĩ Dương, tại Việt Nam nhiều người trẻ không nhận diện đúng burnout, chỉ nghĩ "yếu sức" hoặc "chưa cố gắng". Các biểu hiện cơ bản là mất ngủ, cáu gắt, mất cảm giác tập trung mà không biết mình đang mắc burnout.
Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh ghi nhận trong 3 tháng gần đây số người đến phòng khám tâm lý tâm thần tăng 30% so với cùng kỳ năm trước, trong đó ⅔ mắc hội chứng burnout và 52% thuộc thế hệ Gen Z. Có trường hợp một nhóm đồng nghiệp trẻ rủ nhau đến khám và 100% trong số này mắc hội chứng burnout.
Bác sĩ Dương cho biết nguyên nhân chính dẫn đến burnout ở người trẻ là do áp lực thành tích sớm do nhiều người trẻ đặt kỳ vọng cao vào bản thân, dễ rơi vào trạng thái thất vọng khi không đạt được mục tiêu. Làm việc quá giờ liên tục, văn hóa "cày việc", làm thêm cuối tuần, đem laptop lên giường ngủ. Môi trường cạnh tranh cao, thiếu hỗ trợ tinh thần; không cân bằng giữa công việc – cuộc sống cá nhân; thiếu kỹ năng quản lý stress hoặc không được giáo dục về chăm sóc sức khỏe tâm thần… cũng là những lý do gây burnout.
Burnout và lời cảnh báo "dừng lại trước khi cơ thể gục ngã"
Burnout không điều trị sớm có thể dẫn đến hậu quả nguy hiểm. Nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời, burnout có thể làm suy giảm nghiêm trọng sức khỏe thể chất và tinh thần, dễ dẫn đến: rối loạn lo âu, trầm cảm; mất ngủ mãn tính; tăng nguy cơ bệnh tim mạch, tăng huyết áp, rối loạn nội tiết; giảm chất lượng sống, ảnh hưởng đến mối quan hệ cá nhân và công việc. Trường hợp nặng người bệnh có thể suy nghĩ tiêu cực gây hành vi tự hại bản thân.
Bác sĩ Dương tư vấn cần biết dừng lại trước khi cơ thể gục ngã. "Nhiều người trẻ không nhận ra mình burnout vì vẫn ăn ngủ, đi làm bình thường. Nhưng bên trong là một hệ thần kinh quá tải, cảm xúc bế tắc, cơ thể như cây nến bị đốt cạn", bác sĩ Dương nói.
Điều quan trọng đầu tiên là người trẻ phải tự nhận diện những dấu hiệu sớm của burnout như mỗi sáng thức dậy thấy "sợ" đi làm; cảm giác mọi thứ đều "vô nghĩa" hoặc mình đang sống lừa dối chính mình; không còn cảm xúc trước thành công hay thất bại; dễ xúc động, cáu gắt hoặc thu mình…
Bác sĩ Dương cho biết để vượt qua burnout, cần lắng nghe cơ thể – chủ động điều chỉnh lối sống như ngủ đủ giấc, ăn uống đầy đủ dưỡng chất, dành thời gian cho bản thân ít nhất 1 giờ mỗi ngày, không liên quan đến công việc, thực hành thiền, yoga hoặc các hình thức thư giãn tinh thần. Ngoài ra, người bệnh cần học cách sắp xếp cân bằng lại công việc – cuộc sống, nguyên tắc ưu tiên – không làm tất cả cùng lúc. Nghỉ phép, xin tạm dừng hoặc chuyển việc nếu môi trường không phù hợp cần được nghĩ tới. Trò chuyện với bạn bè, đồng nghiệp, người thân cũng là cách quản lý stress. Cần gặp chuyên gia tâm lý nếu có dấu hiệu bất thường kéo dài trên 2 tuần.
Burnout không phải là yếu đuối, mà là tín hiệu cảnh báo. Nhiều người cho rằng burnout là do bản thân "chưa đủ mạnh mẽ" hoặc "phải cố gắng thêm". Nhưng thực tế, đó là cách cơ thể và tâm trí gửi tín hiệu "đã quá tải". Việc nhận diện và xử lý burnout sớm là điều cần thiết. "Không ai có thể chạy marathon liên tục mà không nghỉ ngơi, cần biết dừng lại để nạp năng lượng", bác sĩ Dương chia sẻ.
Thủy hiện tại nghỉ việc không lương 6 tháng để điều trị bệnh tâm lý - tâm thần bằng thuốc, hít thở và trị liệu tâm lý, tình trạng được cải thiện. Bác sĩ Dương khuyên nên tìm một công việc mình yêu thích.
Còn Mai kết hợp uống thuốc và tập thể dục đều đặn, tắt điện thoại và lên giường đi ngủ trước 10 giờ, tinh thần cải thiện rõ rệt. Mai sắp xếp lại công việc, làm tập trung trong giờ, không mang việc về nhà. Kết quả ngoài mong đợi. Mai bớt tự ti, có thời gian nghỉ ngơi và không còn cảm giác nặng nề với công việc như trước đây.