Loạt chính sách an sinh và phúc lợi "vàng" dành cho phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi

Không chỉ dừng lại ở các chính sách khuyến khích sinh con, dự thảo Luật Dân số (sửa đổi) đang được Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến mở ra nhiều quyền lợi an sinh thiết thực dành cho phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi - từ ưu tiên mua nhà ở xã hội, kéo dài thời gian nghỉ thai sản, đến hỗ trợ tài chính và nuôi con nhỏ. Những thay đổi này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ nỗi lo "sinh con là gánh nặng", đặc biệt đối với các gia đình trẻ tại đô thị.

1. Hỗ trợ tài chính trực tiếp (mức tiền thưởng)

Một số địa phương đã ban hành chính sách khuyến khích sinh đủ 2 con với mức hỗ trợ cụ thể:

Theo Bộ Y tế, mức sinh tại Việt Nam đang giảm nhanh và xuống dưới mức sinh thay thế. Năm 2021 là 2,11 con/phụ nữ, năm 2022 là 2,01 con/phụ nữ, năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ và năm 2024 là 1,91 con/phụ nữ - mức thấp nhất trong lịch sử.

"Nếu không can thiệp, mức sinh có thể giảm còn 1,3 - 1,4 con vào năm 2030, dẫn đến khủng hoảng dân số", ThS-BS Hồ Mạnh Tường, Thư ký Hội Nội tiết Sinh sản TP.HCM, cho biết trên báo Pháp luật TP.HCM. "Nguyên nhân chính là đô thị hóa, phát triển kinh tế và thay đổi lối sống của giới trẻ. Khi ưu tiên giá trị cá nhân hơn trách nhiệm xã hội, họ coi việc sinh con là gánh nặng kinh tế" - ông Tường nói.

Điều này cho thấy Việt Nam đang bước vào giai đoạn mức sinh thấp kéo dài, đặt ra thách thức lớn cho cơ cấu dân số, lực lượng lao động và quỹ an sinh xã hội trong những thập niên tới.

2. Nghỉ thai sản lâu hơn khi sinh con thứ 2

Chính sách kéo dài thời gian nghỉ thai sản khi sinh con thứ hai là một bước đi nhân văn và thực tế trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ mức sinh giảm sâu, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM.

Nếu quy định này được thông qua, người mẹ sinh con thứ hai sẽ được nghỉ 7 tháng thay vì 6 tháng - không chỉ là thêm một tháng nghỉ ngơi, mà còn là thêm một tháng phục hồi thể trạng, củng cố sức khỏe tinh thần và gắn bó với con nhỏ. Giai đoạn sau sinh thường là thời điểm phụ nữ dễ gặp khủng hoảng tâm lý hoặc trầm cảm, do đó việc kéo dài thời gian nghỉ là đầu tư vào sức khỏe lâu dài của cả mẹ và bé. Có thể nói, thêm một tháng nghỉ không chỉ là thêm một khoảng thời gian, mà là thêm một cơ hội để yêu thương, để trẻ được lớn lên trong vòng tay đủ đầy của cha mẹ.

Đáng chú ý, nam giới có vợ sinh con thứ hai cũng được nghỉ thêm 5 ngày làm việc. Đây là một động thái thể hiện sự thay đổi về nhận thức trong chính sách an sinh - coi việc chăm con không chỉ là trách nhiệm của người mẹ, mà là của cả hai vợ chồng. Nó khuyến khích mô hình gia đình bình đẳng, chia sẻ và gắn kết hơn.

Trong thai kỳ, chính sách hiện cho phép nghỉ 5 đợt (2 ngày/đợt) để khám thai nhưng điều này chưa đủ tạo động lực. Trao đổi tại hội thảo góp ý dự thảo hồ sơ đề án sửa đổi, bổ sung chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030, PGS-TS-BS Hoàng Thị Diễm Tuyết, Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương đề nghị, nên có chính sách đảm bảo phụ nữ mang thai nhận toàn bộ lương trong các ngày nghỉ, đặc biệt hỗ trợ thêm cho người ở xa trung tâm, phải di chuyển xa để đi khám.

Sau sinh, bác sĩ Tuyết cũng đề xuất tăng thu nhập nghỉ hậu sản 6 tháng dựa trên tổng thu nhập thực tế thay vì chỉ lương cơ bản vì chi phí nuôi con ngày càng cao. Chính sách nghỉ 1 tuần cho người chồng là tiến bộ nhưng cần mở rộng thời gian để hỗ trợ gia đình tốt hơn trong giai đoạn đầu sau sinh.

Theo các chuyên gia dân số, nhóm chính sách này có thể giảm áp lực cho các cặp vợ chồng trẻ đang e ngại sinh con thứ hai vì lo không đủ thời gian chăm con hoặc sợ ảnh hưởng công việc. Về lâu dài, đây là một phần trong chiến lược duy trì mức sinh thay thế - bảo đảm cân bằng dân số và nguồn nhân lực trong tương lai.

3. Được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội

Một điểm mới đáng chú ý trong Dự thảo Luật Dân số là phụ nữ sinh đủ 2 con (hoặc nam giới có 2 con đẻ mà không có vợ, hoặc vợ đã mất) sẽ được ưu tiên mua hoặc thuê nhà ở xã hội. Chính phủ sẽ quy định mức hỗ trợ tối thiểu và cơ chế ưu tiên cụ thể, đảm bảo chính sách được triển khai thực chất chứ không dừng lại ở ưu tiên "trên giấy".

Với nhiều gia đình trẻ, đặc biệt là những cặp vợ chồng đang sống ở đô thị hoặc khu công nghiệp, nhà ở luôn là gánh nặng lớn nhất khi bắt đầu lập nghiệp và nuôi con nhỏ. Bởi vậy, chính sách này có ý nghĩa rất thiết thực - vừa giảm áp lực an cư, vừa khuyến khích sinh con sớm và sinh đủ 2 con trong độ tuổi sinh sản an toàn.

Bên cạnh việc hỗ trợ tài chính khi sinh con và tăng thời gian nghỉ thai sản, chính sách ưu tiên nhà ở xã hội là bước bổ sung quan trọng trong hệ thống an sinh. Nó không chỉ giúp phụ nữ an tâm sinh nở, mà còn tạo điều kiện để con trẻ được lớn lên trong môi trường sống ổn định, có nền tảng tốt hơn về sức khỏe và giáo dục.

Chính sách ưu tiên nhà ở xã hội cho phụ nữ sinh đủ 2 con được xem là bước tiến nhân văn, gắn kết giữa an cư - an sinh - dân số. Bởi trên thực tế, nhiều cặp vợ chồng trẻ dù có việc làm ổn định song vẫn chật vật vì giá nhà quá cao, đặc biệt tại TP.HCM, Hà Nội hay các khu công nghiệp. Một căn hộ nhỏ, ổn định về chỗ ở có thể là "đòn bẩy tâm lý" giúp họ yên tâm sinh con và nuôi dạy con - điều mà chính sách dân số hiện nay đang hướng tới.

Tuy nhiên, để chính sách thật sự phát huy hiệu quả, cần quy định rõ tiêu chí ưu tiên và cơ chế hỗ trợ tài chính. Nếu chỉ dừng ở mức "ưu tiên xét duyệt hồ sơ" mà không triển khai gói vay ưu đãi hoặc quỹ nhà phù hợp với mức thu nhập trung bình, thì nhóm đối tượng thụ hưởng chính, gồm phụ nữ trẻ, công nhân, lao động phổ thông... vẫn khó tiếp cận chính sách.

4. Đề xuất ưu tiên nâng lương, thăng chức

Bên cạnh các chính sách hỗ trợ về tài chính, nghỉ thai sản hay nhà ở xã hội, một đề xuất đáng chú ý khác đang được thảo luận là ưu tiên xét nâng lương, thăng chức cho phụ nữ (hoặc cặp vợ chồng) sinh đủ 2 con trước 35 tuổi.

Trao đổi với báo Pháp luật TP.HCM, PGS-TS-BS Hoàng Thị Diễm Tuyết, Giám đốc Bệnh viện Hùng Vương cho rằng, "cần có cơ chế cụ thể như cộng điểm khi xét thi đua, nâng lương, thăng chức cho các cặp vợ chồng hoặc phụ nữ sinh đủ từ 2 con trước 35 tuổi".

"Khi xét chọn người đi học hoặc thăng chức, nên ưu tiên người đã hoàn thành thiên chức làm mẹ nếu năng lực tương đương", bác sĩ Tuyết chia sẻ. "Bên cạnh đó, bảo hiểm y tế nên chi trả chi phí khám và điều trị hiếm muộn. Chi phí làm thụ tinh ống nghiệm hiện nay dù thấp so với thế giới nhưng vẫn vượt khả năng của nhiều người Việt", bà Tuyết cho biết thêm.

Chính sách này hướng đến việc xóa bỏ rào cản vô hình khiến nhiều phụ nữ ngại sinh con do lo sợ mất cơ hội thăng tiến. Khi được bảo đảm quyền lợi nghề nghiệp, phụ nữ có thể an tâm hơn trong việc lập gia đình và sinh con ở độ tuổi phù hợp, góp phần duy trì mức sinh thay thế và ổn định nguồn nhân lực lâu dài.

Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhấn mạnh, chính sách cần được triển khai minh bạch và công bằng, tránh biến tiêu chí "sinh đủ 2 con" thành ưu tiên tuyệt đối, làm giảm động lực phấn đấu của nhóm chưa lập gia đình hoặc lựa chọn không sinh con. Việc thực hiện cần gắn với đánh giá năng lực thực tế, khung thi đua rõ ràng, có sự đồng thuận giữa cơ quan quản lý - doanh nghiệp - người lao động.

Nếu được cụ thể hóa và triển khai hiệu quả, chính sách này sẽ không chỉ khuyến khích sinh con trong độ tuổi lý tưởng, mà còn tạo môi trường làm việc nhân văn, bình đẳng giới thực chất - nơi phụ nữ có thể vừa làm mẹ, vừa phát triển sự nghiệp.

5. Cơ hội tiếp cận chính sách an sinh mở rộng

Không chỉ dừng ở việc "thưởng tiền sinh con", các chính sách mới đang hướng tới hỗ trợ lâu dài - từ học phí, y tế đến nhà ở và việc làm - giúp phụ nữ yên tâm sinh và nuôi con, hướng đến mục tiêu "sinh đủ 2 con" là một lựa chọn bền vững chứ không còn là gánh nặng.

Nếu những chính sách này được thông qua, đó sẽ là bước ngoặt trong tư duy dân số và an sinh xã hội ở Việt Nam - từ chỗ "vận động sinh con" sang "đồng hành cùng cha mẹ nuôi con". Khi việc sinh đủ 2 con không còn là gánh nặng kinh tế, tâm lý của người trẻ với hôn nhân và sinh con có thể thay đổi theo hướng tích cực hơn.

Đặc biệt, việc kết nối giữa các chính sách nhà ở - giáo dục - y tế - việc làm sẽ tạo nên một "hệ sinh thái" an sinh bền vững: cha mẹ có nơi ở ổn định, con cái được học hành và chăm sóc đầy đủ, doanh nghiệp được hỗ trợ khi có lao động nữ nghỉ thai sản. Cách tiếp cận này không chỉ giảm đáng kể gánh nặng chi phí sinh - nuôi con (hiện chiếm tới 40 - 50% thu nhập của hộ gia đình ở đô thị lớn như TP.HCM, Hà Nội), mà còn góp phần củng cố niềm tin của người trẻ vào việc lập gia đình và sinh con trong bối cảnh áp lực kinh tế ngày càng cao.

Tuy nhiên, hiệu quả của những chính sách này sẽ chỉ thực sự được chứng minh khi đi vào đời sống. Bởi sau mỗi con số về mức sinh là những nỗi lo rất thật: tiền nhà, tiền bỉm sữa, trường học cho con và công việc của mẹ sau kỳ nghỉ thai sản. Nếu sự "ưu tiên" chỉ dừng lại trên văn bản, hay nguồn quỹ hỗ trợ còn nhỏ giọt, thì nỗ lực khuyến khích sinh con sẽ khó chạm được tới trái tim người trẻ. Ngược lại, khi chính sách được triển khai đồng bộ, minh bạch và có sự chung tay của doanh nghiệp, xã hội, thì việc "sinh đủ 2 con" sẽ không còn là gánh nặng mà trở thành một lựa chọn an tâm, trọn vẹn cho mỗi gia đình Việt.

(Tổng hợp)