Món ăn gắn với ký ức tuổi thơ nghèo khó nhưng giờ là "đặc sản đính kèm" nổi tiếng ở miền Tây

Ẩm thực miền Tây vốn nổi tiếng bởi sự mộc mạc, chân chất, từ cách gọi tên đến cách chế biến đều gắn liền với đời sống thường nhật. Trong đó, xá bấu - một món ăn làm từ củ cải vừa lạ vừa quen, vừa khiến nhiều du khách tò mò bởi cái tên nghe vui tai, lại vừa khiến người miền quê tự hào vì sự giản dị mà đậm đà.

Nhìn bề ngoài xá bấu sậm màu, hơi nhăn nheo, có phần kém bắt mắt, nhưng chỉ cần chế biến khéo léo, nó lập tức "hóa thân" thành vô số món ngon, trở thành "file đính kèm" không thể thiếu trong ký ức ẩm thực miền Tây.

Xá bấu là gì và nguồn gốc ra sao?

Xá bấu thực chất là củ cải trắng được muối mặn rồi phơi khô, tạo nên hương vị vừa mặn vừa ngọt, lại giòn giòn đặc trưng. Người miền Tây học cách làm xá bấu từ cộng đồng người Hoa di cư, nhưng dần dà biến tấu để phù hợp khẩu vị bản địa.

Khâu muối xá bấu tưởng đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ: Củ cải tươi được rửa sạch, phơi se nắng, sau đó trộn với muối hột rồi ép chặt trong lu hoặc hũ gốm. Vài ngày sau, củ cải ra nước, người làm lại vắt khô, đem phơi tiếp. Quy trình này lặp đi lặp lại nhiều lần để củ cải thấm muối, trở nên dai, thơm và có màu nâu sậm đặc trưng. Nhờ vậy, xá bấu có thể để dành rất lâu, trở thành món "dự trữ" của nhà nông trong mùa mưa lũ.

Tên gọi lạ tai, nghe một lần khó quên

Người miền Tây có thói quen gọi mọi thứ theo âm đọc của người Hoa, và "xá bấu" chính là cách đọc chệch của từ (cài pǔ - chái pấu) trong tiếng Triều Châu nghĩa là củ cải muối. Tên gọi dân dã, nghe vui tai, khiến nhiều du khách lần đầu nghe qua phải bật cười thắc mắc. Nhưng chính sự bình dị này lại góp phần làm nên sức hấp dẫn khó quên của ẩm thực miền sông nước.

Món xá bấu này là đặc sản quen thuộc của nhiều ơi ở miề Tây như Sóc Trăng cũ (nay thuộc Cần Thơ), tỉnh Bạc Liêu (nay thuộc Cà Mau),... Xá bấu có vị mặn nhưng ở nhiều nơi người ta cũng thích ăn ngọt bởi vậy xá bấu rim rất được ưa chuộng hoặc ngay khi thực hiện xá bấu, nhiều người cũng ủ thêm đường làm xá bấu ngọt.

Xá bấu trước khi chế biến thành các món ăn thường được thái nhỏ, rửa sạch với nước cho bớt mặn và bóp ráo nước. Tiếp đó, xá bấu có thể được ăn trực tiếp hoặc chế biến thành các món ăn khác theo nhu cầu.

Xá bấu - "file đính kèm" của nhiều món ngon

Người miền Tây hiếm khi ăn xá bấu một mình, mà thường biến tấu nó thành "đồng đội" cho nhiều món ăn khác. Từ bữa cơm thường ngày đến những dịp giỗ chạp, Tết nhất, xá bấu đều có mặt với đủ phiên bản hấp dẫn.

- Xá bấu xào trứng: Món ăn nhanh gọn nhưng đưa cơm cực kỳ. Vị mặn ngọt của xá bấu hòa quyện với độ béo bùi của trứng gà tạo nên hương vị đậm đà, ăn cùng cơm trắng nóng hổi thì không gì bằng.

- Xá bấu kho thịt: Thịt ba chỉ kho chung với xá bấu cho ra nước màu cánh gián óng ả, vị mặn mặn ngọt ngọt đậm đà thấm vào từng thớ thịt. Đây là món gắn bó với ký ức nhiều người miền Tây thời nghèo khó.

- Xá bấu nấu canh rong biển hoặc canh củ cải khô: Món canh thanh mát, vị ngọt nhẹ từ xá bấu làm dậy hương vị, giúp giải ngán trong những bữa ăn nhiều dầu mỡ.

- Xá bấu xào tỏi, ớt: Món ăn đơn giản mà "hao cơm" vô cùng, nhất là trong những ngày trời mưa, ăn kèm cháo trắng thì ấm lòng khó tả.

Không chỉ vậy, xá bấu còn thường được dùng làm nguyên liệu phụ cho xôi, bánh ít, bánh ú hay một số món ăn vặt. Nó giống như gia vị đặc biệt, góp phần làm món ăn thêm phần đậm đà và "có hồn". Đặc biệt, xá bấu ăn kèm cháo trắng rất được ưa chuộng.

Vẻ ngoài xấu xí nhưng là "ngọc ngầm" ẩm thực

Nhiều du khách lần đầu nhìn thấy xá bấu thường không ấn tượng: Củ cải đã chuyển màu nâu sậm, nhăn nheo, không đẹp mắt. Nhưng trong chính sự "xấu xí" ấy lại ẩn chứa hương vị khó quên. Người miền Tây thường nói vui: "Ăn một lần là thương, ăn thêm lần nữa là nhớ".

Thực tế, xá bấu không chỉ ngon mà còn bổ. Trong củ cải muối có nhiều khoáng chất, đặc biệt là canxi và sắt, giúp tăng cường sức khỏe. Nhờ tính mặn, nó còn có tác dụng kích thích tiêu hóa, nhất là khi ăn cùng cơm trắng hoặc cháo.

Ngoài xá bấu, một món ăn quen thuộc khác cũng được nhiều người ưa chuộng đó là "cốn xại", dưa cải muối gần giống với dưa cải muối.

Với nhiều người miền Tây, xá bấu gắn liền với ký ức tuổi thơ nghèo khó: Những bữa cơm giản dị chỉ có nồi cơm nóng và đĩa xá bấu xào trứng đã đủ khiến cả nhà ấm bụng. Nó cũng là món ăn thường thấy trong những ngày mưa lũ, khi cả gia đình quây quần bên mâm cơm nhỏ.

Ngày nay, dù cuộc sống đã đầy đủ hơn, xá bấu vẫn hiện diện trong nhiều gia đình miền Tây như một hương vị truyền thống. Một số nhà hàng đặc sản còn đưa xá bấu vào thực đơn, giới thiệu cho du khách để họ hiểu thêm về sự phong phú của ẩm thực miền quê.

Ẩm thực miền Tây không chỉ hấp dẫn bởi cá tôm, mắm đồng, mà còn bởi những món ăn dân dã như xá bấu. Tên gọi nghe lạ tai, vẻ ngoài xấu xí nhưng lại chứa đựng cả một "kho báu" hương vị, góp phần tạo nên sự phong phú và đặc trưng cho văn hóa ẩm thực vùng sông nước. Với người miền Tây, xá bấu không chỉ là món ăn, mà còn là một phần ký ức, là "file đính kèm" của tình cảm gia đình, của những tháng ngày mộc mạc mà ấm áp.