Trong vài năm trở lại đây, số ca nhồi máu não tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới đang có xu hướng tăng. Điều đáng lo ngại là độ tuổi mắc bệnh ngày càng trẻ hóa: Không ít người mới ngoài 40, thậm chí 30 tuổi đã được phát hiện tổn thương mạch máu não hoặc nhập viện trong tình trạng cấp cứu vì đột quỵ thiếu máu não.
Tại các khoa thần kinh, có những bệnh nhân nhập viện do các bệnh lý về mạch máu tiết lộ, bản thân họ không nghĩ rằng mình bị bệnh vì vốn rất khỏe mạnh, chỉ bị chóng mặt hoặc tê tay thoáng qua. Thế nhưng, khi chụp chiếu thì đã có dấu hiệu tắc mạch, hẹp mạch hoặc mảng xơ vữa dày.
Nguyên nhân không chỉ nằm ở tuổi tác hay di truyền. Ngày càng nhiều bằng chứng cho thấy thói quen ăn uống và lối sống tích lũy lâu năm mới là thủ phạm chính. Đặc biệt, 4 nhóm thực phẩm quen thuộc dưới đây được các bác sĩ xem là "kẻ tiếp tay" khiến mạch máu nhanh thoái hóa và làm tăng nguy cơ nhồi máu não.
1. Thực phẩm quá mặn - nguyên nhân trực tiếp làm tăng huyết áp
Không cần phải nói, ai cũng biết rằng ăn quá nhiều muối sẽ làm tăng huyết áp, nhưng vấn đề là nhiều người nghĩ rằng họ được kiểm soát tốt, nhưng họ vô tình vượt quá tiêu chuẩn.
Muối là yếu tố hàng đầu liên quan đến nhồi máu não. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo người trưởng thành chỉ nên dùng dưới 5g muối/ngày, nhưng khảo sát tại Việt Nam cho thấy mức tiêu thụ trung bình lên đến 9-12g/ngày, gấp đôi ngưỡng cho phép.
Một nghiên cứu công bố trên The BMJ phân tích hơn 177.000 người trưởng thành từ 18 quốc gia ghi nhận: Người ăn nhiều muối hơn mức khuyến cáo có nguy cơ đột quỵ tăng 23–30%.
Tiêu thụ thực phẩm có hàm lượng muối cao trong thời gian dài sẽ làm tổn thương nội mô mạch máu, tăng huyết áp và thúc đẩy xơ cứng mạch máu, cùng nhau làm tăng đáng kể khả năng nhồi máu não. Đặc biệt đối với bệnh nhân cao huyết áp, cần kiểm soát chặt chẽ lượng muối, nếu không huyết áp sẽ tăng vọt và xảy ra nhồi máu não.
Những thực phẩm thường bị "ngộ nhận" là ít mặn nhưng thực tế chứa muối cao gồm: Mì gói, đồ kho đậm vị, nước chấm, đồ ăn nhanh, snack có vị mặn, dưa cà muối
Với người có tăng huyết áp, việc ăn mặn khiến mạch máu luôn trong tình trạng căng thẳng, rất dễ dẫn tới tắc mạch hoặc vỡ mạch.
2. Thực phẩm nhiều chất béo bão hòa và cholesterol - thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa
Theo nghiên cứu đăng trên Journal of the American Heart Association, tình trạng LDL-cholesterol cao là yếu tố chiếm tới 45% nguy cơ gây nhồi máu não.
Những thực phẩm khiến LDL-C tăng mạnh bao gồm: Thịt mỡ, da gà, nội tạng; Bơ, kem, phô mai; Sữa nguyên kem; Đồ chiên rán, thức ăn nhanh; Trà sữa, kem béo...
Các bác sĩ cảnh báo rằng nhiều người tưởng mình chỉ ăn "một chút", nhưng tổng lượng chất béo trong ngày lại vượt xa nhu cầu cơ thể. LDL-C thừa nhanh chóng bám vào thành mạch, tạo thành mảng xơ vữa. Khi mảng vỡ, máu đông ngay lập tức hình thành, gây tắc mạch máu não.
Một nghiên cứu nổi tiếng – Framingham Heart Study – cho thấy: Người có LDL-C cao có nguy cơ đột quỵ cao gấp 2 lần người bình thường.
3. Đường và đồ uống có đường - đẩy nhanh lão hóa mạch máu
Nước ngọt, trà sữa, bánh ngọt và ngay cả các loại sữa chua "ít béo" nhưng chứa nhiều đường cũng là yếu tố làm tăng tỉ lệ nhồi máu não.
Quá nhiều đường không chỉ gây dao động lượng đường trong máu mà còn đẩy nhanh quá trình lão hóa mạch máu. Nghiên cứu quy mô lớn mới nhất liên quan đến 100.000 người cho thấy những người tiêu thụ nhiều hơn một lon đồ uống có đường mỗi ngày có nguy cơ nhồi máu não cao hơn khoảng 15% ~ 20% so với những người không uống.
Nguy cơ này đặc biệt rõ ràng ở những người mắc bệnh tiểu đường hoặc tiền tiểu đường, vì lượng đường trong máu cao có thể làm cho thành mạch máu dễ vỡ, máu dễ bị nhớt, cùng với các vấn đề về lipid máu, nhồi máu não rất dễ xảy ra.
Thực phẩm nhiều đường không chỉ là món tráng miệng, nhiều loại ngũ cốc ăn sáng, sữa chua và thậm chí cả đồ uống có hương vị cũng không ít đường, và nếu bạn không chú ý, tổng số lượng nhiều hơn nhiều so với bạn nghĩ.
4. Hải sản và nội tạng giàu purin - làm tăng acid uric và tăng độ đông đặc của máu
Loại thực phẩm này có thể dễ dẫn đến tăng axit uric trong máu, và những người có axit uric cao sẽ làm tăng xác suất tổn thương nội mô mạch máu, đồng thời cũng làm trầm trọng thêm độ nhớt của máu.
Bản thân tăng axit uric máu cũng là một trong những yếu tố nguy cơ gây nhồi máu não. Các bác sĩ đã phát hiện ra rằng nhiều người thích ăn lẩu hải sản, nội tạng động vật hoặc bia với hải sản, đơn giản là "chất xúc tác" gây nhồi máu não.
Đặc biệt đối với nam giới trung niên và cao tuổi, nếu axit uric cao trong thời gian dài, ngay cả khi huyết áp và lipid không quá nghiêm trọng thì một ngày nào đó cũng rất dễ bị nhồi máu não. Dữ liệu cho thấy tỷ lệ nhồi máu não ở những người có axit uric ≥ 420 μmol/L cao hơn khoảng 25% so với những người có axit uric bình thường. Do đó, kiểm soát vừa phải các loại thực phẩm có hàm lượng purin cao, cholesterol cao trong chế độ ăn uống là biện pháp quan trọng để ngăn ngừa nhồi máu não.
Nhồi máu não hoàn toàn có thể phòng ngừa – chỉ cần kiểm soát 4 yếu tố chính
Các chuyên gia cho biết: phòng bệnh hiệu quả hơn điều trị, bởi nhiều bệnh nhân dù qua nguy kịch vẫn phải sống chung với di chứng suốt đời. Bốn yếu tố có thể giúp giảm gần 50% nguy cơ nhồi máu não gồm:
1. Huyết áp
Duy trì dưới 135/85 mmHg.
Giảm 10 mmHg huyết áp tâm thu có thể giúp giảm 30–40% nguy cơ đột quỵ.
2. LDL-cholesterol (mỡ xấu)
Mức lý tưởng: <2.6 mmol/L.
Kiểm soát tốt LDL-C hoặc dùng statin có thể giảm 25–30% nguy cơ tái phát đột quỵ.
3. Đường huyết: Đường huyết cao khiến máu "đặc", dễ hình thành cục máu đông.
4. Acid uric
Nam: <420 µmol/L
Nữ: <360 µmol/L.
Acid uric cao làm tăng nguy cơ tổn thương mạch máu.