Ngay khi nước rút: 12 bước dọn dẹp và khử trùng cho nhà ngập để tránh mùi ẩm mốc, vi khuẩn và bệnh tật

Nhà vừa trải qua ngập lụt là một cuộc "khủng hoảng" đúng nghĩa: bùn đất, nước bẩn, đồ ướt và mùi ẩm mốc hẳn sẽ khiến ai nấy hoảng. Việc quan trọng nhất không phải là vội vàng lau vội cho xong mà là làm theo trình tự an toàn và khoa học để giảm tối đa rủi ro về điện, vi sinh và tổn hại lâu dài cho vật dụng.

1. An toàn là trên hết: trước khi vào nhà kiểm tra nguồn điện, hệ thống gas và kết cấu. 

Nếu nước vẫn còn ngập ổ cầu/công tắc, gọi thợ điện để cắt điện tổng hoặc công ty điện làm việc an toàn; không chạm vào thiết bị cắm điện ướt. Mặc đồ bảo hộ cơ bản: ủng cao su, găng tay cao su dày, khẩu trang N95 (khi có bụi mốc), kính bảo hộ, đồ che tay chân. Nếu có mùi gas, dây chằng tróc hay rạn nứt lớn ở kết cấu, rút lui và gọi đội chuyên nghiệp ngay.

2. Tháo nước và rút bùn thô trước rồi mới rửa

Dùng máy bơm, máy hút nước (wet-vac) hoặc xô chậu để rút nước càng nhanh càng tốt; mục tiêu là giảm thời gian vật ướt tiếp xúc với vi sinh. Sau khi nước lớn rút bớt, cào bùn thô ra, dọn rác lớn trước rồi xịt rửa bằng nước sạch để loại bùn bám. Lưu ý: đừng xịt trực tiếp vào ổ điện, tủ bị ướt hay các thiết bị điện tử; cố gắng xịt theo hướng thoát nước ra ngoài, không đẩy bùn vào các khe khó vệ sinh.

3. Phân loại và quyết định giữ hay vứt ngay tại chỗ

Chia thành ba nhóm nhanh — bỏ (không thể khôi phục), giặt sạch được, và cần can thiệp chuyên nghiệp. Vứt bỏ ngay các đồ mềm, xốp, thấm nước lâu khó khử trùng như nệm mút, gối bông, nệm bông ép, đệm ghế sofa vỏ xốp, thảm dệt trải sàn nếu đã bị ngập trong nước bẩn hoặc nước thải; đồ chơi bông, sách vở thấm dơ. Đồ kim loại, nhựa, thủy tinh, gốm sứ thường có thể làm sạch và khử trùng. Đồ gỗ nguyên tấm, đồ gỗ công nghiệp ngậm nước (MDF, ván dăm) nếu đã sưng, bóp méo hoặc có mốc sâu thì nên bỏ vì dễ mốc tái phát.

4. Vệ sinh sơ bộ với xà phòng/ chất tẩy rửa trước khi khử trùng: tuyệt đối không chỉ dùng thuốc diệt khuẩn lên bùn bẩn; nguyên tắc là rửa sạch vết bẩn bằng nước ấm và chất tẩy (nước rửa chén, xà bông), lau trôi bùn, xà phòng rồi mới tiến hành khử trùng. Dùng bàn chải cứng hoặc khăn lau để cọ các bề mặt cứng; với đồ nhựa/kim loại rửa sạch rồi phơi khô hoặc sấy. Nếu diện tích lớn, làm từng phần một để đảm bảo tiến độ và tránh mùi khó chịu.

5. Khử trùng đúng cách và an toàn

Sau khi rửa sạch, sử dụng thuốc khử trùng phù hợp. Nếu dùng thuốc tẩy clo (bleach) gia dụng, làm dung dịch mới pha theo hướng dẫn trên nhãn (vì nồng độ clo khác nhau giữa các sản phẩm). Nguyên tắc an toàn: luôn pha dung dịch trong không gian thoáng, dùng găng tay và tránh hít trực tiếp; không bao giờ trộn bleach với amoniac hoặc các chất tẩy khác vì sinh khí độc. 

Với bề mặt cứng, sau khi rửa bằng xà phòng, dùng dung dịch khử trùng theo hướng dẫn để phun/lau, giữ ướt bề mặt vài phút rồi lau lại bằng nước sạch nếu cần. Với các đồ dùng tiếp xúc thực phẩm, ưu tiên dùng chất diệt khuẩn chuyên dụng dành cho dụng cụ nhà bếp hoặc làm theo hướng dẫn “rửa sạch rồi khử trùng nhẹ” và để thật khô trước khi dùng.

6. Xử lý sàn, gạch men, sàn gỗ kỹ lưỡng

Với sàn gạch men, sau khi loại bùn, dùng nước ấm + xà phòng chà kỹ, sau đó khử trùng bề mặt. Với sàn gỗ tự nhiên không sơn phủ, tránh ngâm nước quá lâu; chỉ rửa nhẹ, lau khô ngay bằng khăn hút nước, mở quạt và máy hút ẩm để rút ẩm. 

Nếu gỗ công nghiệp (MDF, ván ép) đã ngậm nước, thường sẽ bị sưng nở và khó cứu — cân nhắc thay thế. Sau khi khô hoàn toàn, đánh giá hiện trạng: nếu gỗ bị mốc nặng, cần tháo lớp bề mặt mốc, xử lý bằng biện pháp chuyên sâu hoặc thay mới.

7. Thảm, nệm, sofa, rèm và đồ vải

Đồ vải ngấm nước bẩn thường khó khử trùng triệt để. Rèm, ga giường, khăn có thể giặt bằng nước nóng và phơi nắng hoặc sấy công nghiệp; nhưng thảm và đệm sofa ngập nước bẩn nên ưu tiên bỏ đi. Nếu thảm chỉ bị nước sạch (ít khả năng), có thể dùng máy giặt thảm chuyên dụng rồi sấy thật khô, nhưng nếu có nghi ngờ nước thải hay mùi khó chịu, an toàn nhất là vứt bỏ. Nhớ: vi khuẩn và nấm mốc ẩn sâu trong sợi rất khó diệt hoàn toàn.

8. Đồ gỗ, đồ nội thất gỗ

Với đồ gỗ chắc và không ngậm nước quá lâu, rũ bùn cơ bản, rửa qua, lau khô, đặt ở chỗ thoáng, bật quạt và máy hút ẩm. Sau khi khô, kiểm tra biến dạng, mùi, dấu vết mốc; nếu ổn có thể chà nhẹ, lau dầu bảo dưỡng gỗ để phục hồi bề mặt. Với đồ gỗ công nghiệp, nếu cạnh sưng nở hoặc tách lớp thì cần thay. Đừng quên mở ngăn kéo, cửa tủ để bên trong cũng được thoáng khô.

9. Thiết bị điện, điện gia dụng, đồ điện tử

Tuyệt đối không cắm điện các thiết bị từng ngập nước. Rút phích cắm, tháo pin, mang đồ tới trung tâm sửa chữa chuyên nghiệp để kiểm tra. Nếu là thiết bị lớn như tủ lạnh, máy giặt bị ngập thấp và chỉ thoát bùn, có thể lau khô hoàn toàn, nhưng cần thợ điện kiểm tra hệ thống điện trước khi bật máy. Các thiết bị nhỏ nhắn như điện thoại, laptop nếu ướt hãy tắt nguồn ngay, tháo pin nếu được, lau sạch bùn, để nơi khô thoáng hoặc dùng dịch vụ chuyên hút ẩm. Không dùng gạo để “hút ẩm” như mẹo dân gian — dịch vụ kỹ thuật chuyên nghiệp đáng tin cậy hơn.

10. Hệ thống điều hòa, lọc không khí, thông gió

Nếu vị trí máy hút ẩm, điều hòa, máy lọc không khí bị ngập, tắt nguồn, gọi dịch vụ bảo trì. Bộ lọc (filter) ướt nên thay mới; ống dẫn, dàn nóng có bùn phải được làm sạch chuyên nghiệp. Sau khi nhà khô, bật thông gió mạnh, sử dụng quạt và máy hút ẩm liên tục để kéo ẩm xuống mức an toàn; mục tiêu là làm khô <48–72 giờ nếu có thể để ngăn nấm mốc phát triển. Nếu thấy mốc lớn bùng phát (vết mốc lan rộng, mùi mốc nồng), cần đội xử lý mốc chuyên nghiệp.

11. Khử mùi ẩm mốc và vi khuẩn còn sót

Sau khi vệ sinh và khử trùng, mùi ẩm còn lưu lại là do vi sinh hoặc vật liệu giữ mùi. Mẹo hữu ích: rải baking soda (muối nở) lên bề mặt thảm (nếu giữ được) và hút sạch sau vài giờ, đặt than hoạt tính/than tre trong góc phòng để hút mùi, dùng quạt hút gió mạnh, phơi đồ dưới nắng. Với mùi gỗ, lau kỹ rồi để gỗ “thở” lâu hơn; với mùi khó chịu bám sâu trong vật liệu, phương án bền vững là thay các phần vật liệu đó. Cân nhắc dùng chất trung hòa mùi chuyên dụng (enzyme cleaners) cho đồ vải, nhưng tránh dùng ozone máy tại nhà vì ozone có hại cho hô hấp nếu dùng sai.

12. Thực phẩm và nước uống 

Nguyên tắc “khi nghi ngờ, vứt đi”: tất cả thực phẩm đóng gói bằng giấy, hộp giấy, bao bì thấm nước bẩn, đồ đóng gói mở nắp, thực phẩm tươi sống, sản phẩm chế biến sẵn nên bỏ ngay nếu đã tiếp xúc với nước lũ. Lon, chai đóng kín nếu vẫn còn nguyên vẹn, không phồng rộp có thể giữ lại nhưng phải rửa vỏ ngoài thật sạch bằng xà phòng rồi khử trùng trước khi mở. Nước giếng hay nguồn nước sinh hoạt nếu bị ngập phải kiểm tra/lọc/đun sôi hoặc liên hệ đội xử lý nước; đừng uống trực tiếp nếu nghi ngờ ô nhiễm.

Khi nào cần gọi chuyên gia: nếu nước là nước cống, nước thải; nếu diện tích mốc lớn hơn 10 m²; nếu cấu trúc nhà có tổn thương; nếu giếng nước bị ngập; hoặc khi bạn nghi ngờ có hóa chất nguy hiểm theo nước lũ thì gọi công ty khử trùng, chống mốc chuyên nghiệp. Với các thiệt hại lớn về điện/khung nhà, chỉ cho phép thợ chuyên môn vào khôi phục.

Danh sách trang bị nhanh cần có khi dọn nhà sau nước rút: ủng cao su, găng tay cao su dày, khẩu trang N95, kính bảo hộ, máy bơm/wet-vac, xô chậu, chất tẩy rửa/ xà phòng, chất khử trùng phù hợp (theo hướng dẫn nhãn), chổi cứng, cây gạt nước, khăn lau/giẻ lau, quạt công nghiệp, máy hút ẩm, túi rác dày, đèn pin, pin dự phòng. Chuẩn bị ngay một khu để phân loại đồ giữ/giặt/vứt.