Trong cuộc sống, ông bà ta đã dạy: “Cái gì quá cũng không tốt”. Điều này đặc biệt đúng trong việc nuôi dạy con cái. Nhiều bố mẹ thường nghĩ càng nghiêm khắc thì con càng ngoan, càng bao bọc thì con càng an toàn, càng áp đặt thì con càng dễ thành công. Nhưng thực tế, khi mọi thứ đi quá giới hạn, chúng lại trở thành “con dao hai lưỡi”. Quá nghiêm khắc có thể khiến con sợ hãi, nói dối để tránh bị trách phạt. Quá bảo bọc khiến con yếu đuối, thiếu tự lập và dễ tự ti khi bước ra đời. Quá áp đặt lại làm con đánh mất ước mơ và niềm tin vào bản thân, dễ rơi vào thất bại.
Dạy con là hành trình dài cần sự cân bằng: vừa yêu thương vừa kỷ luật, vừa định hướng vừa tôn trọng cá tính. Bố mẹ nên là người đồng hành, tạo môi trường an toàn để con được trải nghiệm, sai và học cách đứng lên. Khi có giới hạn hợp lý, con vừa biết đâu là điều nên làm, vừa phát triển bản lĩnh để tự bước đi trên con đường riêng. Đó mới chính là cách dạy con khôn ngoan và bền vững nhất.
1. Bố mẹ quá nghiêm khắc dễ khiến con nói dối
Bố mẹ nào cũng mong con ngoan ngoãn, trung thực và biết vâng lời. Tuy nhiên, đôi khi vì quá kỳ vọng, quá nghiêm khắc mà chính bố mẹ lại vô tình đẩy con vào tình huống phải nói dối. Khi những quy tắc trở nên khắt khe, mọi sai sót nhỏ cũng bị trách mắng nặng nề, con sẽ cảm thấy lo sợ, bất an. Để tránh bị phạt hoặc bị la mắng, con buộc phải che giấu sự thật, và dần hình thành thói quen nói dối như một cách tự bảo vệ.
Thực tế, những đứa trẻ lớn lên trong môi trường nghiêm khắc quá mức thường thiếu sự tự tin để chia sẻ cảm xúc thật. Chúng nghĩ rằng bố mẹ sẽ không chấp nhận sai lầm của mình, nên thay vì thành thật, con lựa chọn những lời nói an toàn hơn, dù đó là không đúng sự thật. Về lâu dài, điều này có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa bố mẹ và con, khiến khoảng cách ngày càng xa, con không còn coi bố mẹ là chỗ dựa để tâm sự.
Thay vì áp đặt và kiểm soát quá mức, bố mẹ nên tạo ra môi trường nuôi dưỡng sự trung thực bằng sự thấu hiểu, lắng nghe và đồng hành. Khi con phạm lỗi, hãy giúp con nhận ra hậu quả và tự chịu trách nhiệm, thay vì chỉ trừng phạt. Khi con thấy mình được tôn trọng và có quyền được sai, con sẽ dũng cảm nói thật hơn.
Nghiêm khắc là cần thiết, nhưng nếu thiếu sự mềm mỏng và thấu hiểu, nó có thể khiến con trưởng thành với một lớp “vỏ bọc” đầy những lời nói dối mà chính bố mẹ không hề mong muốn.
2. Bố mẹ quá bảo bọc dễ khiến con tự ti
Bố mẹ nào cũng yêu thương và muốn dành những điều tốt đẹp nhất cho con. Thế nhưng, tình yêu đôi khi đi kèm với sự bảo bọc quá mức lại vô tình trở thành “chiếc lồng vô hình” khiến con khó phát triển trọn vẹn. Khi bố mẹ làm thay quá nhiều, lo lắng quá nhiều và không để con được tự trải nghiệm, con sẽ quen với việc phụ thuộc, dần thiếu tự tin khi phải tự mình đối diện với cuộc sống.
Một đứa trẻ lớn lên trong sự bao bọc quá kỹ dễ hình thành suy nghĩ: “Con không đủ khả năng tự làm, mọi việc đã có bố mẹ lo.” Điều này khiến con ngại thử thách, sợ thất bại và thiếu động lực phấn đấu. Thậm chí, khi bước ra ngoài xã hội, chỉ cần gặp khó khăn nhỏ, con đã dễ chùn bước hoặc tìm cách né tránh thay vì kiên trì vượt qua. Về lâu dài, sự tự ti sẽ khiến con bỏ lỡ nhiều cơ hội để trưởng thành và khẳng định bản thân.
Ngược lại, khi được bố mẹ trao niềm tin, khuyến khích con tự lập trong những việc phù hợp với lứa tuổi, con sẽ cảm thấy mình có giá trị và năng lực. Những trải nghiệm, dù thành công hay thất bại, đều giúp con mạnh mẽ hơn, biết tin vào chính mình.
Làm cha mẹ, yêu thương con là bản năng, nhưng yêu thương khéo léo mới là nghệ thuật. Đừng bảo bọc con quá nhiều, hãy cho con cơ hội tự đi, tự vấp ngã và tự đứng lên, đó mới chính là nền tảng để con trưởng thành tự tin và vững vàng.
3. Bố mẹ quá áp đặt dễ khiến con thất bại
Bố mẹ nào cũng mong con mình giỏi giang, thành công, nhưng nếu tình yêu thương đi kèm với sự áp đặt quá mức thì lại trở thành rào cản khiến con khó phát huy được khả năng thực sự. Khi bố mẹ luôn bắt con làm theo ý mình – từ việc học ngành nào, chơi với ai, thậm chí đến cả ước mơ tương lai – con sẽ dần đánh mất sự chủ động và khả năng lắng nghe chính bản thân mình.
Sự áp đặt vô tình tạo nên áp lực nặng nề, khiến con sống trong khuôn khổ mà bố mẹ dựng sẵn, thay vì học cách tự đưa ra quyết định. Một đứa trẻ không được phép sai, không được thử, không được làm điều mình thích, thường lớn lên với tâm lý lo sợ, thiếu tự tin và thiếu bản lĩnh. Và khi bước vào đời, những áp đặt ấy có thể biến thành thất bại, bởi con không biết đâu là điều mình thực sự muốn và cũng không có kỹ năng đối diện với khó khăn.
Ngược lại, khi bố mẹ biết định hướng thay vì áp đặt, biết đồng hành thay vì kiểm soát, con sẽ được trải nghiệm, học hỏi và rút ra bài học từ chính những vấp ngã của mình. Thành công chỉ thật sự bền vững khi đến từ động lực và đam mê cá nhân, chứ không phải từ mong muốn của người khác.
Làm cha mẹ, yêu con không có nghĩa là thay con quyết định tất cả. Hãy tin tưởng và cho con quyền lựa chọn, bởi đôi khi chính sự tự do ấy lại là chìa khóa giúp con trưởng thành mạnh mẽ và đi đến thành công.