Trên "cán xoong" Long Đại
Trên bản đồ, Long Đại nằm trên đường 15 - con đường trọng yếu nối liền hậu phương miền Bắc với miền Nam, nhằm chi viện sức người, sức của cho chiến trường. Theo nhiều chuyên gia, chiến trường Trường Sơn giống… một chiếc xoong. Để vào được buộc phải đi qua bến phà Long Đại. Đây là điểm vượt sông quan trọng dẫn vào Trường Sơn, trước khi lương thực, thực phẩm, khí tài được tỏa đi khắp tiền tuyến. Chính vì có vị trí vô cùng then chốt như vậy, nên người Mỹ coi Long Đại là một "điểm nóng" đặc biệt cần phải "bóp nghẹt" bằng mọi giá.
Lịch sử về sau ghi lại: Long Đại chính là nơi giặc Mỹ thả quả bom đầu tiên bắn phá miền Bắc và cũng là một trong những trọng điểm tấn công trong giai đoạn 7 năm tiếp theo. Trực tiếp tham gia lực lượng dân quân địa phương giai đoạn này, bà P.T.D (xã Trường Ninh) vẫn nhớ tiếng máy bay rền vang trên bầu trời, tiếng bom bi nổ ầm ầm cả tuần không dứt. Có nhiều trường hợp bộ đội ta không may gặp nạn trên sông, chị em du kích đêm đêm lại chèo đò đi tìm. Lại có người lính chiến, đến tận lúc hy sinh vẫn tựa mình hiên ngang trên mâm pháo…
Thăm lại bến phà II Long Đại hôm nay…
"Nhưng, chúng tôi chẳng ai sợ hy sinh. Dân, quân tới từ nhiều miền vẫn hết mình với nhiệm vụ, với tinh thần: Xe chưa thông, nhà không tiếc; đường chưa thông chẳng tiếc máu xương", bà D hồi tưởng.
Có những cái chết hóa thành bất tử
Tới đầu năm 1971, nhằm giảm tổn thất, Long Đại được tách ra thành 2 nhánh: Phà I gần cầu và phà II cách đó chừng 500m về phía hạ lưu. Cùng thời điểm này, một đại đội thanh niên xung phong tỉnh Nghệ An được điều động tới thường trực cùng bộ đội công binh tại bến phà II để đảm bảo cho phà luôn thông suốt.
Một cựu chiến binh kể lại, sáng sớm ngày 16/7, như lệ thường, nhóm thanh niên xung phong tỉnh Nghệ An tập họp, chào cờ và hát Quốc ca trước lúc ra mặt đường làm nhiệm vụ. Bất chợt, một loạt bom rải xuống khiến cả làng Long Đại chìm trong biển lửa. Dãy nhà nơi các anh chị sinh hoạt bốc cháy, khiến tất cả 15 trái tim đang tuổi thanh xuân vĩnh viễn nằm lại với đất mẹ.
Dù đã đổi thay, bến phà II Long Đại vẫn mang trong mình những ký ức hào hùng 53 năm về trước.
Trở lại mùa xuân năm 1971. Tháng 4 cùng năm, từ quê lúa Thái Bình (nay là tỉnh Hưng Yên), 134 thanh niên mười tám, đôi mươi đã lên đường tham gia lực lượng TNXP. Điểm đến của họ là Quảng Bình. Đại đội mang phiên hiệu C130 thuộc Tiểu đoàn 2, Sư đoàn 571 khi đó có nhiệm vụ mở đường, đảm bảo giao thông thông suốt cho những chuyến xe chi viện tới chiến trường. Giữa năm 1972, cả đại đội được điều động về bến phà II Long Đại để thay thế cho đơn vị TNXP tỉnh Nghệ An vừa gặp tổn thất nặng nề do trúng bom trước đó.
Ngày 19/9/1972, trong lúc các chiến sĩ của Đại đội Thanh niên xung phong C130 đang làm nhiệm vụ tại bờ bắc thôn Long Đại, thì máy bay quân đội Mỹ phát hiện và liên tục ném bom dữ dội. Trận ném bom kết thúc, có 3 chiến sĩ hy sinh khi đang vận chuyển hàng hóa bằng thuyền từ bờ bắc sang bờ nam. 12 chiến sĩ khác cũng mãi mãi nằm xuống tại bến phà và trong hầm trú ẩn.
Nỗi đau chưa kịp nguôi ngoai thì chỉ 4 ngày sau, máy bay Mỹ lại tiếp tục ném bom xuống bến phà II Long Đại, khiến chiến sĩ Trần Mạnh Hà hy sinh. Đại đội 130 lại một lần nữa phải tiễn đưa người đồng chí của mình trong nỗi đau thương tột cùng. Sau 2 đợt rải thảm bom, Đại đội đã có 16 đồng chí hy sinh, gồm 7 nữ, 9 nam, đều cùng quê quán Kiến Xương, Thái Bình, nay là tỉnh Hưng Yên.
Ghi nhận sự hy sinh anh dũng của lực lượng thanh niên xung phong, đặc biệt là 16 người con quê lúa đã ngã xuống tại Bến phà Long Đại, nhiều năm qua, chính quyền địa phương luôn quan tâm công tác đầu tư, tôn tạo di tích. Năm 2012, Nhà bia tưởng niệm 16 thanh niên xung phong được khánh thành; đến tháng 10/2016, địa danh này được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Tháng 4/2025, với sự đồng hành của Tập đoàn T&T Group cùng nhiều doanh nghiệp và cá nhân, dự án nâng cấp, tôn tạo Khu di tích lịch sử Bến phà II Long Đại chính thức được khởi công. Sau hơn 4 tháng triển khai khẩn trương, công trình đã hoàn thành với tổng mức đầu tư gần 20 tỷ đồng. Đặc biệt, ngày 9/9 vừa qua, Khu di tích đã được nâng hạng, chính thức trở thành Di tích lịch sử cấp quốc gia.
Người trẻ hiện nay luôn biết ơn sự hy sinh của các thế hệ đi trước
Tại bến phà Long Đại, Chương trình "Lời tri ân – Dòng sông Hoa lửa" được tổ chức ngày 18/9, với những khoảnh khắc giàu cảm xúc, như lời biết ơn sâu sắc gửi đến các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, đồng thời lan tỏa truyền thống cách mạng, khơi dậy lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.
Sự kiện do UBND tỉnh Quảng Trị và Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức với sự chung tay, đồng hành của Tập đoàn T&T Group và Ngân hàng SHB là minh chứng rõ nét về truyền thống uống nước nhớ nguồn, tri ân và tiếp nối ý chí kiên cường của thế hệ đi trước đến tương lai.
53 năm sau trận bom đau thương trên bến phà cũ, cùng các đồng đội C130, các cựu binh lại chầm chậm dạo bước bên triền sông xưa, ngắm nhìn khu di tích mới khang trang, bề thế. Những người lính nay chẳng thể nhớ mảnh đất này đã gánh chịu mấy ngàn trận bom; cũng chẳng nhớ mặt, gọi tên hết những người đã nằm lại.
Nhưng họ biết, tọa độ lửa bên dòng sông xanh này chính là nơi thử thách tận cùng ý chí con người. Bom vừa rơi, những người lính lại lao vào cứu hàng, cứu phà. Đồng đội vừa ngã xuống, sẽ lại có người nối bước tiến lên. Bằng xương máu, bằng tuổi trẻ, họ đã biến bến phà thành trận địa, biến ý chí thành sức mạnh để giữ cho huyết mạch giao thông Bắc – Nam không ngừng chảy.