1. Ngâm bát đĩa, để lát rửa…
Thỉnh thoảng, ai cũng từng lười biếng: ăn xong ngâm bát đĩa trong nước, nghỉ một lát rồi rửa. Nhưng "một lát" đôi khi kéo dài cả buổi, thậm chí để đến bữa sau.
Hành động tưởng chừng vô hại này lại tiềm ẩn nguy cơ lớn. Ngâm bát bẩn trong nước ấm quá 1 giờ, lượng vi khuẩn tăng gấp 400 lần. Nếu để quá 4 giờ không rửa, khả năng phát hiện vi khuẩn gây bệnh trên bát đĩa cao gấp 7-10 lần so với rửa ngay. Các vi khuẩn phổ biến như E. coli, Staphylococcus aureus, và Salmonella đều có thể gây rối loạn tiêu hóa.
Nếu ngâm lâu hơn, ngoài vi khuẩn sinh sôi, bát đĩa còn có nguy cơ xuất hiện nấm mốc (Aspergillus flavus) sinh độc tố aflatoxin hoặc vi khuẩn Helicobacter pylori – những tác nhân gây ung thư nguy hiểm.
Gợi ý: Rửa bát ngay sau khi dùng. Nếu phải ngâm vì vết bẩn cứng đầu, hạn chế trong 30 phút. Hầu hết vết bẩn chỉ cần ngâm nước nóng 5 phút là mềm. Sau khi rửa, để bát đĩa khô ráo, dựng đứng ở nơi thoáng khí để tránh vi khuẩn phát triển trong môi trường ẩm.
2. Khăn rửa bát còn tốt, thay làm gì…
Người trẻ có thể thay khăn rửa bát khi thấy bẩn hoặc chán kiểu dáng, nhưng nhiều bố mẹ, ông bà thì khác. Chỉ cần đề nghị thay, câu trả lời thường là: "Còn tốt, thay làm gì?"
Nhìn bên ngoài, khăn rửa bát dùng lâu chưa rách, nhưng từ góc độ vệ sinh, nó là ổ vi khuẩn và nấm mốc. Theo nghiên cứu của Hội Y học Dự phòng Trung Quốc, một miếng khăn rửa bát có thể chứa đến 500 tỷ vi khuẩn, bao gồm E. coli và Candida albicans. Quỹ Vệ sinh Quốc gia Mỹ (NSF) cũng phát hiện 89% miếng bọt biển rửa bát chứa vi khuẩn gây bệnh như Salmonella.
Đặc biệt, nếu dùng một miếng khăn lau cả bát đĩa, mặt bàn, xoong chảo mà không phân loại, vi khuẩn dễ lây chéo, dẫn đến các bệnh từ thực phẩm như tiêu chảy, nhiễm trùng ruột.
Gợi ý: Đun sôi khăn rửa bát mỗi tuần hoặc cho vào lò vi sóng quay 1 phút để khử trùng, sau đó phơi khô. Thay khăn 1-2 tháng/lần, nhất là khi khăn đổi màu hoặc có mùi. Tốt nhất, dùng 3 miếng khăn riêng: một cho bát đĩa, một cho mặt bàn, một cho xoong chảo, để tránh lây nhiễm chéo.
3. Xếp chồng bát đĩa, cất vào tủ…
Rửa xong, xếp chồng bát đĩa rồi cất vào tủ là thói quen của nhiều nhà. Nhưng điều này lại không tốt cho sức khỏe.
Dù bát đã rửa sạch, môi trường ẩm ướt vẫn khiến vi khuẩn sinh sôi. Đặc biệt, đũa gỗ hay khay gỗ dễ bị mốc, sinh độc tố aflatoxin, chất gây ung thư loại 1 theo WHO. Nghiên cứu trên Food Control (2020) so sánh cách cất bát đĩa: dựng đứng (thoáng khí, khô nhanh) có lượng vi khuẩn dưới 100 CFU/cm², trong khi xếp chồng (ẩm ướt) lên đến hơn 7000 CFU/cm².
Gợi ý: Sau khi rửa, úp bát đĩa cho ráo hoặc lau khô bằng khăn giấy bếp. Đảm bảo bát khô hoàn toàn trước khi cất. Nếu tủ kín, lắp thêm lỗ thông gió hoặc dùng máy hút ẩm nhỏ để giữ khô ráo.
4. Dùng miếng chà nồi cọ xoong, tiện tay lắm
Miếng chà nồi là "trợ thủ" đắc lực khi rửa bát, đặc biệt với vết bẩn cứng đầu. Chỉ cần cọ vài cái là sạch, tiện không chịu nổi.
Nhưng không phải xoong chảo nào cũng hợp với miếng chà nồi. Với chảo chống dính, miếng chà làm trầy lớp phủ, giải phóng chất độc hại. Nghiên cứu trên Science of the Total Environment cho thấy: lớp phủ chống dính trầy xước, dù chỉ vài mm, có thể giải phóng 2,3 triệu hạt vi nhựa PTFE (Teflon). Dù PTFE không trực tiếp gây ung thư, nhưng chất PFOA (chất gây ung thư loại 1) dùng trong sản xuất Teflon có thể phân hủy ở nhiệt độ cao, gây hại sức khỏe.
Gợi ý: Dùng bọt biển mềm hoặc khăn chuyên dụng cho chảo chống dính, vừa an toàn vừa bền chảo. Với vết bẩn cứng, ngâm nước ấm pha chút nước rửa chén vài giờ rồi lau. Miếng chà nồi chỉ nên dùng cho xoong thép không gỉ hoặc chảo gang.
5. Rửa bát "cho có", trông sạch là được
Có những người rửa bát qua loa, kiểu "trông có vẻ sạch là được", để lại cặn bẩn hoặc kẽ bát vẫn bẩn, đặc biệt là nắp hộp cơm, khiến người nhìn không khỏi rùng mình.
Những kẽ bẩn này dễ sinh nấm mốc, độc tố aflatoxin, hoặc vi khuẩn H. pylori, có thể sống nhiều ngày trong môi trường ẩm. Dùng bát đĩa "sạch kiểu cho có" này, đường ruột làm sao khỏe được?
Gợi ý: Rửa bát kỹ, tháo rời các bộ phận như vòng đệm nắp hộp cơm, lỗ thoát khí để làm sạch. Với kẽ bẩn ở viền nắp chảo, dùng bàn chải nhỏ chà sạch, ít nhất 1-2 ngày/lần, và định kỳ khử trùng bằng nước sôi. Nếu viền thép nắp chảo khó vệ sinh, có thể tháo bỏ mà không ảnh hưởng đến sử dụng.