Trong nhiều mối quan hệ, không ít người rơi vào tình cảnh ngột ngạt khi ở cạnh một người bạn đời có tính cách chỉ trích. Họ có thể biến những chuyện nhỏ nhặt thành lý do để trách móc, có thể từ bữa cơm chưa vừa ý cho đến cách bạn chăm con, tất cả đều trở thành cái cớ để họ lặp đi lặp lại những lời phán xét nặng nề.
Một ngày có thể nghe cả trăm lần, đến mức bạn tưởng rằng mình thực sự kém cỏi. Nhưng sự thật không đơn giản như vậy. Nhiều nghiên cứu tâm lý đã chỉ ra: Việc người kia thường xuyên chê bai bạn không đồng nghĩa với việc bạn tệ, mà đôi khi chính là biểu hiện của sự bất an, tự ti và khát khao kiểm soát. Vậy làm thế nào để không bị cuốn vào vòng xoáy tiêu cực này?
Khi sống cùng một người thích chỉ trích: Bạn có thực sự "tệ" như họ nói?
Một trong những sai lầm lớn nhất mà nhiều người mắc phải khi ở cạnh người chỉ trích là tin rằng họ nói đúng. Bạn tự hỏi: "Có phải mình vụng về, yếu kém, kém cỏi đến vậy nên mới bị nói hoài không?". Thực tế, không ai có quyền duy nhất để định nghĩa giá trị của bạn, kể cả người bạn đời. Con người tồn tại trong nhiều vai trò khác nhau: Bạn có thể là một nhân viên giỏi được đồng nghiệp quý mến, là một người bạn chân thành trong mắt bạn bè, hay là một người con hiếu thảo trong gia đình. Chỉ vì trong mắt đối phương bạn bị chê trách không ngừng, không có nghĩa bạn thật sự kém cỏi.
Hãy nhớ rằng, lời chỉ trích của họ chỉ phản ánh góc nhìn chủ quan. Giống như câu chuyện của nhiều người mẹ thường xuyên bị chồng chê bai, nhưng lại là người tuyệt vời trong mắt con cái – thông minh, nhạy bén và đầy yêu thương. Vậy thì, điều bạn cần giữ vững chính là cái nhìn khách quan về bản thân. Đừng vội tin rằng chỉ vì một người nói bạn kém mà bạn thật sự như thế.
Vì sao người ta thích chê bai? Sự thật đằng sau "tính cách chỉ trích"
Nhiều chuyên gia tâm lý, trong đó có Alfred Adler – tác giả cuốn Tự ti và Vượt lên chính mình, từng nhấn mạnh: "Mỗi con người đều mang trong mình sự tự ti". Và một số người chọn cách vượt qua mặc cảm ấy bằng việc… hạ thấp người khác. Họ tin rằng càng chê bai, càng nêu khuyết điểm của người khác thì bản thân mình càng được nâng lên.
Trong nhiều gia đình, ta dễ bắt gặp hình ảnh một người liên tục chỉ trích vợ, chồng hay con cái, nhưng bản thân họ lại chẳng có gì nổi bật. Họ không thực sự xuất sắc về công việc, địa vị, ngoại hình hay tính cách, nhưng họ hiếm khi soi xét chính mình. Bởi lẽ, việc "vạch lá tìm sâu" ở người khác đem lại cho họ một cảm giác giả tạo về sự vượt trội.
Thậm chí, trong tâm lý học còn có khái niệm "hiệu ứng gaslighting" (hiệu ứng đèn khí). Đó là khi một người liên tục phủ nhận, hạ thấp, chỉ trích để khiến đối phương hoang mang về giá trị bản thân, từ đó dễ dàng bị kiểm soát. Trong hôn nhân hoặc tình yêu, điều này có thể biến mối quan hệ vốn dĩ nên dựa trên sự tôn trọng thành một cuộc đấu quyền lực, nơi một người tìm cách áp chế người kia.
Tác hại khôn lường: Khi chỉ trích trở thành "độc dược tinh thần"
Không phải ai cũng đủ mạnh mẽ để đứng vững trước những lời chê bai liên miên. Sống lâu trong môi trường đầy chỉ trích có thể khiến bạn dần đánh mất niềm tin vào chính mình. Người bị chê nhiều sẽ dễ rơi vào cảm giác tự ti, nghĩ rằng mình không đủ giỏi, không đủ đẹp, không đủ tốt. Họ bắt đầu tin rằng những gì đối phương nói là sự thật, dẫn đến việc hạ thấp giá trị bản thân, dần dần đánh mất lòng tự trọng.
Sự tổn thương này không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần, mà còn khiến nhiều người trở nên rụt rè, thu mình trong chính gia đình của mình. Tệ hơn, nó còn ảnh hưởng đến mối quan hệ với con cái, khi trẻ em lớn lên trong môi trường toàn chỉ trích sẽ dễ học theo, hoặc mang trong mình mặc cảm và lo lắng quá mức.
Một người có tính cách chỉ trích, dù là bạn đời, bạn bè hay đồng nghiệp, đều rất khó để hòa hợp lâu dài. Bởi họ luôn đặt mình ở thế cao hơn, luôn tìm điểm để phán xét, thay vì chia sẻ và cảm thông.
Vậy giải pháp nào cho những ai đang kẹt trong mối quan hệ với người chỉ trích? Nếu điều kiện cho phép, cách tốt nhất chính là giữ khoảng cách. Việc rời xa một người luôn làm bạn cảm thấy nhỏ bé, thiếu giá trị, đôi khi là lựa chọn lành mạnh nhất cho tinh thần. Nhưng nếu vì lý do nào đó bạn chưa thể tách ra, hãy học cách xây dựng "bức tường tinh thần".
Bạn cần nhắc nhở chính mình rằng: Những lời chỉ trích kia không phản ánh đúng con người bạn. Tập trung vào những mặt tích cực mà bạn nhận được từ công việc, từ bạn bè và gia đình để củng cố sự tự tin. Tự chăm sóc bản thân, từ thể chất đến tinh thần, sẽ giúp bạn không dễ bị lung lay trước những câu nói cay nghiệt.
Quan trọng hơn, đừng để mình đánh mất bản sắc chỉ vì người khác. Bạn không cần phải hoàn hảo trong mắt bất kỳ ai, mà chỉ cần sống đúng với giá trị và tiềm năng của chính mình.
Sống cùng một người có tính cách chỉ trích không hề dễ dàng. Nhưng điều quan trọng nhất bạn cần nhớ là: Bạn không hề tệ như họ nói. Thực chất, việc chê bai liên tục chỉ là cách họ che giấu sự bất an và khao khát kiểm soát của bản thân. Bạn có quyền tự bảo vệ mình, giữ lấy niềm tin vào giá trị thật sự của mình và nếu cần, hãy mạnh mẽ chọn rời đi để tìm một cuộc sống lành mạnh và hạnh phúc hơn.