Xoay quanh chủ đề trong tiêu đề, tài khoản WeChat “科普中国” (Khoa học Trung Quốc) – đơn vị được chứng thực thuộc Hiệp hội Khoa học Kỹ thuật Trung Quốc đã đăng tải một bài viết. Chúng tôi xin phép dịch lại nội dung (có lược bớt):
1. “Em trai khi đối mặt với thử thách luôn tỏ ra có chiến lược hơn, không dễ nản chí, trong khi anh trai lại rất dễ cáu gắt.”
2. “Em gái nhà tôi từ nhỏ đã rất khéo ăn nói, biết cách làm người lớn vui, đúng là một ‘cao thủ EQ’.”
3. “Em trai chưa bao giờ dễ dàng bỏ cuộc, gặp khó khăn là kiên định tìm cách vượt qua, còn anh trai thì hễ gặp vấn đề là bắt đầu khóc.”
4. “Em gái lúc nào cũng gan dạ hơn chị, làm gì cũng dám thử, hoàn toàn không có cảm giác sợ sệt.”
Chúng ta rất thường xuyên nghe những mô tả như vậy từ các gia đình có hai con.
Cùng một bố mẹ, nhưng con cái lại khác nhau đến vậy sao? Phần lớn phụ huynh sinh con thứ hai đều từng có chung một cảm thán: nhìn bề ngoài, anh chị em có thể khá giống nhau, nhưng tính cách và cách hành xử thì lại hoàn toàn khác biệt.
Những biểu hiện này khiến không ít cha mẹ đi đến một kết luận đơn giản:
“Hình như con thứ lúc nào cũng thông minh hơn con cả!”
Nhưng… liệu con thứ có thực sự thông minh hơn con cả không?
Nghiên cứu cho thấy: “Biểu hiện IQ” của con cả thường cao hơn
Dù ở các nền văn hóa và cấu trúc gia đình khác nhau, quan điểm “con cả thông minh hơn” hay “con thứ thông minh hơn” vẫn còn nhiều tranh luận, nhưng khá nhiều nghiên cứu cho thấy: con cả thường có lợi thế nhất định về trí tuệ.
Nhà tâm lý học Petter Kristensen và Tor Bjerkedel đã phân tích dữ liệu của hơn 240.000 anh em ruột tham gia nghĩa vụ quân sự và phát hiện rằng:
IQ trung bình của con cả cao hơn con thứ khoảng 3 điểm Cao hơn con thứ ba khoảng 4 điểm.
Kết quả này cung cấp cơ sở khoa học cho giả thuyết “pha loãng trí tuệ” (Confluence Model) do nhà tâm lý học Robert Zajonc đề xuất. Giả thuyết cho rằng: khi số lượng con trong gia đình tăng lên, tài nguyên gia đình, sự chú ý của cha mẹ và các kích thích nhận thức mà mỗi đứa trẻ nhận được sẽ bị chia nhỏ, khiến những đứa trẻ sinh sau có thể hơi kém hơn con cả về mặt trí tuệ.
Kristensen còn phát hiện thêm: nếu con cả qua đời, đứa trẻ sinh thứ hai trở thành “con cả mới”, thì chỉ số IQ của trẻ này cũng có xu hướng tăng nhẹ.
Sự thay đổi IQ tuy nhỏ, nhưng không chỉ đến từ việc trẻ phải gánh nhiều trách nhiệm hơn, mà còn liên quan chặt chẽ đến việc trẻ buộc phải thể hiện tính độc lập và năng lực dẫn dắt trong vai trò mới. Trong một số trường hợp, mức thay đổi này đủ để ảnh hưởng đến năng lực nhận thức và cách trẻ nhìn nhận bản thân.
Vậy vì sao chúng ta lại thường cảm thấy con thứ “thông minh” hơn?
1. Lợi thế “nhặt kinh nghiệm” từ người đi trước
Con thứ sinh ra đã sống trong môi trường có anh/chị lớn, sở hữu điều kiện học tập thông qua quan sát một cách tự nhiên.
Con cả là người “xung phong đi đầu”, còn con thứ thì đứng phía sau… nhặt điểm kinh nghiệm.
Nhờ vậy, khi đối diện vấn đề, con thứ thường xử lý chín chắn và hiệu quả hơn. Các em không cần tự mình trải qua quá nhiều “lần đầu tiên” đầy bỡ ngỡ, mà có thể học hỏi trực tiếp từ trải nghiệm của anh/chị.
Chính điều này khiến con thứ ở một số lĩnh vực trông linh hoạt, lanh lợi và “thông minh” hơn, thậm chí còn vượt qua giới hạn kinh nghiệm của con cả để tạo ra lợi thế riêng.
2. Lợi thế từ cách nuôi dạy linh hoạt hơn của cha mẹ
Khi nuôi con đầu lòng, vì thiếu kinh nghiệm, cha mẹ thường cẩn trọng và lo lắng hơn.
Đến con thứ, “một lần bỡ ngỡ, hai lần quen tay”, dù mỗi đứa trẻ đều khác nhau, nhưng cha mẹ đã tích lũy được không ít kinh nghiệm.
Vì vậy, khi nuôi con thứ, tâm thế của cha mẹ thường thoải mái và chín chắn hơn, cách xử lý vấn đề cũng linh hoạt, nhẹ nhàng hơn, từ đó vô hình trung tạo điều kiện cho con thứ phát triển tốt hơn về mặt tâm lý và hành vi.
3. Lợi thế từ “người thầy nhí” trong nhà
Con cả thường đảm nhận vai trò dạy dỗ em. Dù nhiều lúc việc “dạy” này rất không chính thống – như bày cách xin đồ ăn vặt hay cùng nhau nghịch ngợm – nhưng sự tương tác này vẫn có mặt tích cực.
Thực tế, trong quá trình dạy em, con cả phát triển năng lực lãnh đạo và giải quyết vấn đề. Kristensen cho rằng chính mối quan hệ “dạy – học” này là một trong những lý do khiến con cả có kết quả tốt hơn trong các bài kiểm tra IQ.
Song song đó, con thứ cũng được hưởng lợi. Dù nhỏ tuổi hơn, các em sớm tiếp xúc với cách giải quyết vấn đề và đối phó thử thách trong gia đình, từ đó nhanh chóng vượt qua hạn chế “nhỏ tuổi – ít kinh nghiệm”.
Thông qua quan sát và bắt chước hành vi của anh/chị, con thứ học được nhiều kỹ năng sống và cách tư duy ngay từ rất sớm, dần hình thành khả năng linh hoạt và ứng biến tốt. Ở một số mặt, con thứ thậm chí còn thể hiện tính sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề vượt trội, đúng nghĩa “trò giỏi hơn thầy”.
Kết
Dù là con cả hay con thứ, mỗi đứa trẻ đều là một cá thể độc nhất. Điều quan trọng nhất không phải so sánh, mà là giúp mỗi con tìm thấy và phát huy thế mạnh riêng của mình.
Nguồn: news.qq.com