Là một giáo viên chủ nhiệm, trong nhiều năm giảng dạy, tôi nhận thấy rằng những học sinh học tập bền bỉ, thường xuyên giữ vững thành tích tốt trong lớp, phần lớn đều đến từ những gia đình có một số đặc điểm chung.
Ảnh minh hoạ
Thứ nhất: Gia đình coi trọng việc đọc sách
Đọc sách không chỉ giúp trẻ tiếp thu kiến thức mà còn mở ra một thế giới tưởng tượng, khơi dậy khả năng tư duy và óc sáng tạo. Những gia đình coi trọng việc đọc thường có "bầu không khí tri thức" đặc biệt: trong nhà, sách không chỉ là vật dụng, mà là người bạn thân thiết luôn đồng hành.
Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường có thói quen đọc sách sẽ hình thành khả năng tập trung cao hơn, vốn từ phong phú hơn và khả năng diễn đạt mạch lạc hơn. Đây là nền tảng quan trọng giúp các em học tốt mọi môn học khác. Hình ảnh cha hoặc mẹ ngồi đọc sách mỗi tối chính là một bài học sống động, tác động mạnh mẽ hơn bất kỳ lời khuyên nào.
Cha mẹ có thể biến đọc sách thành hoạt động gắn kết gia đình: dành 20-30 phút mỗi ngày đọc cùng con, thảo luận về nhân vật, tình huống, hoặc bài học rút ra. Khi đi nhà sách, hãy để con tự chọn vài cuốn mình thích, bởi quyền lựa chọn sẽ khơi gợi hứng thú nhiều hơn là sự áp đặt. Đặc biệt, cha mẹ đừng quên chia sẻ chính trải nghiệm đọc của mình: "Mẹ cũng từng đọc cuốn này hồi bằng tuổi con và rất thích đoạn…". Sự đồng hành này sẽ biến việc đọc sách thành niềm vui chứ không phải nghĩa vụ.
Thứ hai: Gia đình dân chủ, bình đẳng
Một gia đình dân chủ không có nghĩa là "trẻ muốn gì cũng được nấy", mà là cha mẹ biết lắng nghe, tôn trọng suy nghĩ của con, để con cảm thấy mình có giá trị. Khi trẻ dám nói ra quan điểm, dám tranh luận và được lắng nghe, các em sẽ học được kỹ năng tư duy phản biện, đồng thời hình thành sự tự tin trong giao tiếp.
Ví dụ, khi trẻ phân vân chọn lớp học thêm, thay vì quyết định thay con, cha mẹ có thể ngồi cùng, liệt kê điểm mạnh – điểm yếu của từng lựa chọn, cân nhắc về thời gian, chi phí, sở thích. Cuối cùng, hãy để con đưa ra quyết định và chịu trách nhiệm với lựa chọn ấy. Việc này giúp trẻ rèn khả năng phân tích vấn đề, học cách chịu trách nhiệm, đồng thời thấy mình được tôn trọng.
Ngược lại, nếu cha mẹ thường xuyên áp đặt, con sẽ dần mất động lực, ngại nêu ý kiến, và dễ phụ thuộc vào người khác khi trưởng thành. Do đó, việc xây dựng không khí dân chủ trong gia đình chính là bước đệm để trẻ trở thành người độc lập, bản lĩnh.
Thứ ba: Gia đình có nề nếp sinh hoạt khoa học
Một đứa trẻ nếu lớn lên trong môi trường thiếu quy củ sẽ rất khó hình thành thói quen tự giác. Ngược lại, nếu ngay từ nhỏ được sống trong gia đình có giờ giấc rõ ràng – ăn đúng bữa, ngủ đúng giờ, học và chơi có kế hoạch – trẻ sẽ dần hình thành tính kỷ luật.
Điều quan trọng là tính ổn định. Ngay cả cuối tuần hay kỳ nghỉ, cha mẹ vẫn duy trì nếp sinh hoạt cơ bản, không để trẻ "xõa" quá mức. Ví dụ: tối 10 giờ đi ngủ, sáng 7 giờ dậy, dành 2 tiếng buổi sáng để học tập hoặc đọc sách, sau đó là thời gian vận động hoặc giải trí. Sự ổn định này giúp trẻ rèn kỹ năng quản lý thời gian – một năng lực thiết yếu khi bước vào tuổi trưởng thành.
Ngoài ra, cha mẹ cần là "người giám sát nhẹ nhàng nhưng kiên định". Nếu con mải chơi, cha mẹ không nên chỉ la mắng, mà hãy cùng con điều chỉnh thời gian biểu: "Con chơi xong 30 phút này thì mình cùng đọc sách nhé". Chính sự đồng hành chứ không phải ép buộc sẽ giúp trẻ duy trì thói quen lâu dài.
Thứ tư: Gia đình có cha mẹ luôn tích cực, cầu tiến
Trẻ em thường là "tấm gương phản chiếu" của cha mẹ. Nếu cha mẹ hay than vãn, dễ buông xuôi, con cũng dễ hình thành thói quen sống tiêu cực. Ngược lại, một gia đình có cha mẹ luôn tràn đầy năng lượng, ham học hỏi, không ngừng phấn đấu sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho con.
Hình ảnh một người cha vẫn dành thời gian học thêm ngoại ngữ, một người mẹ tham gia khóa rèn luyện kỹ năng, hay cả hai cùng nhau duy trì thói quen thể thao đều là những "bài học sống động" cho con. Khi trẻ chứng kiến cha mẹ kiên trì theo đuổi mục tiêu, chúng sẽ thấm nhuần tinh thần cầu tiến ấy và áp dụng vào học tập.
Điều quan trọng hơn cả là sự lạc quan. Trẻ không chỉ học hỏi từ thành công của cha mẹ, mà còn từ cách cha mẹ đối diện với khó khăn. Một người mẹ có thể nói: "Hôm nay công việc của mẹ gặp chút rắc rối, nhưng mẹ tin là mình sẽ tìm ra cách giải quyết", thông điệp ấy dạy con rằng thất bại chỉ là tạm thời và luôn có giải pháp.
Môi trường gia đình có ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình học tập và trưởng thành của trẻ. Các bậc phụ huynh hoàn toàn có thể bắt đầu từ những điều nhỏ nhưng thiết thực: khuyến khích con đọc sách, tôn trọng con, xây dựng nề nếp sinh hoạt, đồng thời không ngừng hoàn thiện bản thân.
Nếu nhiều gia đình áp dụng những kinh nghiệm này, chắc chắn con trẻ sẽ được tiếp thêm sức mạnh để tiến bước vững vàng trên con đường học tập và trưởng thành.
* Bài viết của tác giả Hương Shanks – một giáo viên, blogger chuyên viết về giáo dục (Trung Quốc)
Email: