Trong bộ ba ngày Rằm quan trọng nhất năm theo quan niệm dân gian - Thượng Nguyên (Rằm tháng Giêng), Trung Nguyên (Rằm tháng Bảy) và Hạ Nguyên (Rằm tháng Mười). Rằm tháng 10 là ngày ít được nhắc đến nhất, nhưng lại chứa đựng lớp văn hoá dày đặc gắn với đời sống người Việt hàng trăm năm.
Theo sách Việt Nam phong tục của Phan Kế Bính, Rằm tháng 10 được coi là mốc tạ ơn mùa màng, còn được nhiều vùng gọi là Tết Cơm Mới, Tết Hạ Nguyên hay Tết xuống đồng lần cuối. Đây là thời điểm người nông dân hoàn tất những vụ mùa chính trong năm, đóng lại chu kỳ gieo trồng và chuẩn bị cho mùa đông - mùa "thu liễm khí" theo đúng cách nói của học giả Trần Ngọc Thêm.
Ngày nay, dù sống ở thành thị, không còn gieo sạ trên ruộng, người Việt vẫn giữ lại rất nhiều văn hóa của nghi thức cúng Rằm tháng 10: Bày mâm cơm mới, thắp hương gia tiên, dọn lại bàn thờ, nói lời nhẹ nhàng như một cách để đóng lại chuyện cũ, khởi đầu phần cuối năm với tâm thế bình an.
Và đó cũng chính là ý nghĩa thực sự của Rằm tháng 10.
Ý nghĩa thật sự của Rằm tháng 10 trong văn hoá Việt
"Tết Hạ Nguyên": Dấu mốc kết thúc một năm nông nghiệp
Trong văn hóa Á Đông, một năm được chia thành ba thời điểm quan trọng: Thượng Nguyên (Rằm tháng Giêng) mở đầu năm mới, Trung Nguyên (Rằm tháng Bảy) trung điểm năm, Hạ Nguyên (Rằm tháng Mười) kết thúc chu kỳ nông nghiệp.
Trong sách Tìm hiểu văn hóa truyền thống Việt Nam, nhiều học giả giải thích rằng Rằm tháng 10 chính là "điểm đóng vụ", khi người nông dân đem những hạt cơm đầu tiên lên cúng trời đất, thần linh, thổ công và gia tiên để cảm ơn một năm mưa thuận gió hòa.
Đây chính là lý do nhiều nơi gọi Rằm tháng 10 là: Tết cơm mới, Tết lúa mới, Tết tạ ơn mùa màng.
Ngày nay, phần lớn, chúng ta không còn tự tay gặt lúa, nhưng tinh thần tri ân, biết ơn vẫn còn nguyên.
Ngày "thu liễm khí", chuẩn bị bước vào mùa lạnh
Theo quan niệm của người xưa, từ Rằm tháng 10 trở đi, "khí trời đổi vận": Âm thịnh, dương suy, gió lạnh bắt đầu rõ, con người dễ mệt mỏi, cáu gắt, nhạy cảm.
Vì thế Rằm tháng 10 được xem là ngày thu liễm khí tức là thu gọn lại năng lượng trong nhà, dọn sạch không gian, tránh xung đột, giữ ấm tinh thần.
Một số gia đình miền Bắc còn giữ tập tục: Không gây gổ, không la mắng trẻ con, không nói lời chia ly và không làm việc nặng tính tranh đấu vào Rằm tháng 10 để giữ cho khí trong nhà "tròn", tránh mang theo sự nặng nề sang mùa đông.
Ngày tri ân gia tiên - giữ gốc nhà để giữ nền tảng tinh thần
Dù không rầm rộ như Rằm tháng Giêng hay tháng Bảy, nhưng Rằm tháng 10 lại là một trong những ngày cúng gia tiên yên ả và ấm áp nhất.
Trong sách Việt Nam tín ngưỡng phong tục (Ngô Đức Thịnh), Rằm tháng 10 là dịp để con cháu: Dâng cơm mới, thắp hương cảm tạ, mời tổ tiên "về ăn cơm mùa cuối", kể cho tổ tiên nghe chuyện một năm.
Mâm cúng cũng rất giản dị: Xôi mới, chè mới, canh rau mùa đông, hoa cúc hoặc hoa đồng nội. Tinh thần căn bản là biết ơn và báo hiếu không khoe mâm cỗ, không phô trương, không bày vẽ.
Ngày của sự đủ đầy - "ăn dịp cuối" để chuẩn bị cho Tết
Một điều thú vị: Rằm tháng 10 được coi là cột mốc báo hiệu Tết đã tới gần.
Người xưa có câu: "Qua Hạ Nguyên là chuẩn bị sang Tết".
Từ thời điểm này, các gia đình bắt đầu: Gom góp thu hoạch, sắm sửa dần, dọn bàn thờ cuối năm, kiểm lại tài chính, lên kế hoạch sắm Tết.
Rằm tháng 10 vì thế mang ý nghĩa "điểm nghỉ cuối" trước khi bước vào thời điểm bận rộn nhất năm.
Rằm tháng 10: Ngày để nhìn lại mình và dọn tâm cho mùa cuối năm
Không chỉ là nghi lễ, đây còn là ngày chiêm nghiệm quan trọng. Nhiều người chọn Rằm tháng 10 để viết lại mục tiêu cuối năm, xem lại việc gì còn dang dở, hòa giải mâu thuẫn, dọn bớt gánh nặng tinh thần.
Theo tâm lý học, con người thường dễ… "vỡ vụn" vào mùa đông lạnh, thiếu nắng, nhiều hạn chót, áp lực tài chính. Rằm tháng 10 chính là cách người Việt truyền thống "chữa lành trước mùa lạnh".
Tại sao ngày nay Rằm tháng 10 càng đáng được quan tâm?
- Phù hợp thời đại "nhiều áp lực – ít thời gian"
- Không cần mâm cúng quá lớn. Không cần thủ tục cầu kỳ. Không cần sắm sửa tốn kém.
- Chỉ cần một mâm cơm nhỏ, bình hoa tươi và vài phút tĩnh tâm.
Rằm tháng 10 là nghi lễ vừa đủ cho nhịp sống bận rộn.
Sống giữa phố xá đông đúc, nhiều gia đình dần xa rời truyền thống. Rằm tháng 10 là dịp để con cái thấy cha mẹ dọn bàn thờ, cả nhà ăn với nhau bữa cơm ấm, nhắc trẻ về ý nghĩa "biết ơn". Giữ được những điều này, gia đình luôn có "gốc rễ".
Từ Rằm tháng 10 đến Tết chỉ còn vài tháng. Đây là lúc chúng ta sửa chữa những điều còn dang dở, đặt lại nhịp sống giảm tiêu cực, dọn bớt căng thẳng, giải quyết hoá đơn, lên kế hoạch công việc, giữ tâm an để năm kết thúc đẹp.
Rằm tháng 10 - Tết Hạ Nguyên không ồn ào như những ngày Rằm lớn khác, nhưng lại là một trong những dịp yên bình và giàu ý nghĩa nhất của văn hoá Việt: Tri ân mùa màng, tri ân tổ tiên, thu liễm khí, chuẩn bị cho mùa đông và cho cả cái Tết đang đến gần.
Giữa cuộc sống hiện đại, giữ một buổi cúng nhỏ, một khoảnh khắc tĩnh tâm trong ngày Rằm chậm rãi ấy chính là cách để mỗi gia đình gìn giữ "gốc nhà" để cuối năm, ai cũng thấy lòng mình đủ đầy và ấm áp hơn.
Email: