Thiên tài Toán học khổ nhất lúc này, ngồi ăn cũng không yên, báo chí bức xúc viết: Họ không coi anh ấy là người!

Vi Đông Dịch – giảng viên toán học tại Đại học Bắc Kinh – là cái tên không còn xa lạ trong giới học thuật Trung Quốc. Từng vô địch Olympic Toán quốc tế, sở hữu học vị tiến sĩ ngay ở tuổi 25, Vi được mệnh danh là "thần đồng toán học" hay "Vi thần" trên mạng xã hội.

Anh nổi bật không chỉ bởi thành tích học thuật xuất chúng, mà còn bởi lối sống giản dị đến mức khác thường: ăn cơm căng tin, ăn mặc tuềnh toàng, không sử dụng điện thoại thông minh và gần như không xuất hiện trên bất kỳ nền tảng mạng xã hội nào.

Thế nhưng, chính sự "thoát tục" ấy lại khiến anh trở thành tâm điểm bị săn đón. Trong thời đại mà sự mộc mạc trở thành hàng hiếm, Vi Đông Dịch – một người không muốn nổi tiếng – lại bị đẩy vào vòng xoáy của danh tiếng và lưu lượng.

Cơn sốt Vi thần: từ ngưỡng mộ đến quấy rầy

Chỉ trong vài ngày, hình ảnh Vi Đông Dịch ăn cơm tại căng tin Bắc Đại bị lan truyền chóng mặt. Không chỉ dừng lại ở sự "tình cờ gặp gỡ", rất nhiều người chủ động đến canh sẵn ở căng tin để chụp ảnh, quay video, thậm chí ngồi cạnh anh, tạo dáng trước ống kính như thể đang cùng dùng bữa. Anh không được hỏi ý kiến, cũng không có lựa chọn từ chối.

Một đoạn video được chia sẻ rộng rãi cho thấy: Vi lặng lẽ ngồi co người ở góc bàn, cầm miếng dưa hấu ăn từ ruột đến vỏ, gương mặt lộ rõ sự khó chịu – nhưng xung quanh, những người quay phim vẫn cười nói, thậm chí nghĩ sẵn dòng trạng thái để khoe lên mạng: "Ngẫu nhiên ăn cùng Vi thần, người đâu mà giản dị quá trời."

Chẳng cần biết anh có đồng ý hay không. Chỉ cần "gặp được", "chụp được", là đã có thể chia sẻ và đổi lấy hàng ngàn lượt thích, bình luận, tương tác.

Khi quyền riêng tư bị biến thành tài nguyên xã hội

Việc "Vi thần" bị quấy rầy khiến báo chí xứ Trung khá bức xúc. Trang Sina bình luận: "Theo Điều 1019 của Bộ luật Dân sự Trung Quốc, không cá nhân hay tổ chức nào được phép sử dụng hình ảnh của người khác mà chưa có sự đồng ý, kể cả khi không nhằm mục đích trục lợi. Việc chụp ảnh cận mặt, ép chụp chung, quay video và đăng tải công khai những hình ảnh đời thường của Vi Đông Dịch – trên thực tế – có thể cấu thành hành vi xâm phạm quyền hình ảnh cá nhân".

Nhưng vượt qua cả câu chuyện pháp lý, điều đáng lo hơn là: Vi thần không còn được đối xử như một con người, mà đã bị biến thành "biểu tượng mạng có thể tiêu thụ". Đám đông vây quanh anh không vì yêu quý toán học, mà vì muốn sở hữu một "tấm vé tương tác" – một tấm ảnh đăng mạng kèm dòng chữ "ngẫu nhiên gặp Vi thần". Trong thế giới mạng, hình ảnh ấy có thể được quy đổi thành lượt thích, chia sẻ, thậm chí là điểm nhấn cho danh tiếng cá nhân.

Một người chỉ muốn "lặng lẽ làm học thuật"

Vi Đông Dịch từng nói rõ: "Tôi chỉ muốn yên tĩnh làm học thuật". Nhưng trong xã hội bị chi phối bởi sức hút truyền thông và kinh tế chú ý, "lặng lẽ" là điều xa xỉ. Chừng nào cái tên "Vi thần" còn mang lại giá trị truyền thông, sẽ còn người đến căng tin ngồi chờ, đến lớp học để quay lén. Từng bước chân anh đi, từng bữa ăn đơn sơ anh dùng, đều có thể trở thành "content" được khai thác.

Khi một con người bị biến thành "điểm check-in sống", thì anh ta không còn là người, mà là phông nền cho sự tự khẳng định của người khác.

Khoảnh khắc Vi Đông Dịch cúi đầu ăn dưa hấu, lặng lẽ như không tồn tại, chính là một lời phản kháng không lời – phản kháng một thời đại đổ xô theo dõi, quay phim, chụp ảnh, tiêu thụ mọi sự riêng tư.

Internet đã xóa nhòa khoảng cách giữa người với người, nhưng đồng thời cũng xóa mờ ranh giới cá nhân. Trong câu chuyện của Vi Đông Dịch, có lẽ anh là nạn nhân lớn nhất – một người chưa từng muốn làm người nổi tiếng, lại bị cuốn vào guồng quay truyền thông mà không thể dừng lại.

"Chúng ta vừa ngưỡng mộ sự giản dị của anh, lại vừa vội vã tiêu thụ chính sự giản dị ấy. Chúng ta nâng anh lên thần đàn để ca ngợi, rồi kéo anh xuống đất để quay phim. Chúng ta nói rằng Vi thần "thoát tục", nhưng lại tìm mọi cách "lôi anh về tục giới".

Và trớ trêu thay, người bị mắc kẹt không chỉ có Vi Đông Dịch. Một khi xã hội không còn chỗ cho một chiếc bàn học yên tĩnh, người tiếp theo bị đẩy lên "bức tường thành danh vọng" kia – rất có thể sẽ là chính chúng ta", trang Sina nói thêm.